Hoe kies je een officiële taal?

Afrika is linguistisch gezien een merkwaardige plek. Vanwege eeuwenlange kolonisatie werden in veel landen Europese talen als officiele taal gesproken, ondanks dat er vaak een enorm multilinguale samenleving bestond. Toen landen onafhankelijk werden, leverde dit interessante situaties op: als je niet (meer) de taal van de onderdrukkers wilt gebruiken, kies je dan een lokale taal? Dat was niet handig: met zo'n taal stel je dan óók mensen boven anderen. In Namibië kozen ze grappig genoeg heel bewust voor Engels als officiele taal. Is dit direct relevant voor de situatie in Nederland? Nee. Maar we kunnen wel een paar vergelijkingen maken, en misschien ook wel wat lessen leren uit de situatie in Namibië.

Namibie werd in 1990 onafhankelijk. Taal was een behoorlijk punt op de agenda van de eerste president: hij wilde graag dat Engels de officiele taal van het land werdⁱ. De redenen waren drielobbig: ten eerste wilde men vooral NIET Afrikaans als officiele taal, want die taal werd sterk geassocieerd met eerdere kolonisatie, en met de apartheid in buurland Zuid-Afrika. Ten tweede was het geen goed idee om een van de vele plaatselijke talen tot officiele taal te promoveren: dan zou je een van de bevolkingsgroepen boven de andere plaatsen, en dat zorgt alleen maar voor spanning. Beter om een neutrale taal te kiezen; dus, ten derde, kwam men op Engels uit: omdat men het gevoel had dat het leren van Engels de sociale mobiliteit zou bevorderen, en omdat nog nauwelijks iemand Engels kende begon iedereen ook met dezelfde achterstand.

Op papier is dit natuurlijk geweldig: gelijke kansen voor iedereen, en niemand een inherent voordeel geven. Maar de vraag is sterk of het ook lukt. Een van de problemen zou kunnen zijn dat er wel veel mensen Engels leren, maar dat voor hen vervolgens geen baan is waar ze die kennis in kwijt kunnen. Ook kan het zo zijn dat het ene soort discriminatie vervangen wordt door een ander: de hogere klassse sprak eerst Afrikaans, en leert nu Engels: baantjes blijven gesloten voor mensen die geen Engels kunnen, waar dat eerst Afrikaans was. Want het zal een tijd duren voordat iedereen Engels leert op school, alleen al door de docenten: die zijn van een oudere generatie en beheersen vaak het Engels niet, laat staan dat ze er in les kunnen geven.

Maar er is nog een ander aspect van de taalpolitiek in Namibië dat interessant is. Ondanks dat Engels de officiele taal is, werd er rond de onafhankelijkheid óók ingevoerd dat de eerste jaren van de basisschool werd lesgegeven in de moedertaal. Nogal een megalomaan idee, als je je realiseert dat verschillende etnische groepen in Namibie ongeveer 21 verschillende talen spreken. Maar wel een terecht idee: onderzoek heeft uitgewezen dat kinderen beter leren als ze les krijgen in hun moedertaal, of dat nou een aparte taal is of zelfs een dialect of sociolect (en is trouwens ook het officiele advies van UNESCO). Dat onderzoek is o.a. toegepast op African American Vernacular English: men probeerde om die variant van het Standaard Amerikaans Engels te gebruiken als instructietaal in de eerste schooljaren.

Afgezien van politieke problemen liep men echter ook inhoudelijk bij het lesgeven in het AAVE (en ook bij het Engels in Namibië) al snel tegen problemen aan, want, in navolging van Juvenalis: wie doceert de docenten? Het is natuurlijk het handigst als een docent vloeiend is in de taal die z/hij geeft. In Namibie dacht men aan een overgangsregeling: buitenlandse docenten zouden eerst zowel de docenten als de leerlingen een tijdje les geven, voordat de docenten het zouden overnemen. Voor AAVE was dit veel problematischer: het sociolect was niet gestandaardiseerd en ook lesmethoden bestonden helemaal niet. Pogingen om les te geven in het AAVE strandden dan ook (helaas) snel.

Hoe relateert dit aan Nederland? Nederland is in principe niet heel multilinguaal: we kennen slechts twee officiele talen (Nederlands en Fries), 2 regiotalen (Limburgs en Nedersaksisch) en een veelheid aan dialecten. Maar er is de laatste jaren van een zogenaamde dialectrenaissance (wat een schitterend woord): ondanks dat men op een gegeven moment dacht dat dialecten wel snel zouden uitsterven, gaat het nu juist best goed met sommige dialecten, en is er vooral veel aandacht voor op de verschillende streektaalinstituten. Maar het kan nog beter gaan, en dat zou bijvoorbeeld kunnen door kinderen de eerste paar jaar van de basisschool in dialect les te geven, met Nederlands ernaast als tweede taal.

Waarom zou je dat eigenlijk doen, lesgeven in dialect? Een eerste reden is dat taal deel uitmaakt van je identiteit: ook dialect is absoluut identiteit, en door in die variant les te geven erken je de status van dialecten. Überhaupt is meer variatie goed: meer variatie in een taal levert grotere overlevingskansen op, net als bij diersoorten. Als u dit interessant vindt, lees dan eens het boek Dying Words van de Darwin der taalkunde: Nick Evans. Daarnaast kan les krijgen in dialect dus goed zijn voor de talige ontwikkeling van een kind - dit toonde Jelske Dijkstra vorige week nog aan in haar proefschrift over de taalvaardigheden van Friese kinderen. Hopelijk horen de taalkundigen in Namibië er ook over!

izie hier voor meer info