Translate Milfy!

dinsdag 25 december 2012

Kerst and Christmas: huh?!

Vandaag vieren sommigen van ons Kerstmis. Dat is een grappig woord, zeker als je het vergelijkt met het Engelse Christmas en het Duitse Heiliges Christfest. De taalkundigen onder jullie weten het al, maar voor de rest: hoe komt het dat wij niet "kristmis" maar "kerstmis" gebruiken?

Het kan niet vaak genoeg gezegd worden: taal is dynamisch. Taal verandert. Veel van die veranderingen zijn systematisch: zo zeggen wij in het Nederlands paard en pond, en spreken Duitsers van pferd en pfund. Vroeger gebruikte iedereen binnen de Germaanse talen de pf-klank in deze omstandigheden, maar dat is verandert. Zo'n systematische verandering heet een klankwet.

In het geval van Kerst gaat het om metathesis: in het woord zijn twee klanken van plaats verwisseld. Waarschijnlijk is dit niet in een keer gegaan, maar in fasen: we hebben eerst een zogenaamde svarabhaktivocaal erin geplaatst. Die vocaal klinkt raar, maar als proces hoor je het wel meer: vergelijk bijvoorbeeld melk>mellək. Cor van Bree schematiseert dat als volgt: 
Kríst > Kəríst > Kérist > Kérəst > Kérst

Het voorbeeld, en ook de theorie erachter en meer voorbeelden zijn te vinden in Cor van Bree, Historische Taalkunde, hoofdstuk 6, hier online te bezichtigen.
Vrolijk kerstfeest!

4 opmerkingen:

  1. Deze reactie is verwijderd door de auteur.

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Hm, de gangbare theorie zeit toch dat eerst alle Germaanse talen in deze woorden een P hadden, geen PF :) het zijn de Duitsen die er nadien een PF van hebben gemaakt...

    (toegegeven, volgens mij bestaat er ook ergens een vage subversieve theorie van een aantal Oudgermanisten die de volgorde van de Duitse klankverschuivingen omkeert en de Hoogduitse medeklinkers als de oorspronkelijke beschouwt ipv de Nederlandse/Engelse/Scandinavische/Gotische/eigenlijk alle andere Germaanse talen behalve het Duits, maar die is maar weinig geaccepteerd...)


    Los van dit feit komen alletwee de woorden uit het Latijns en zijn het geen erfwoorden, nl. pondo en paraveredus, waardoor ook op deze manier blijkt dat het Germaans eerst een P had uit de ontlening, waarna het Duits daar volgens zijn gebruikelijke wetten een PF van heit gemaakt.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Helemaal gelijk. Ik moet zeggen dat mijn Proto-Indo-Europees een beetje roestig is. Ik vrees dat ik het slechts als voorbeeld had gebruikt om een ander punt (over metathesis) te illustreren, en ik had daar dus even ietsje meer moeite in moeten steken. Dank!

      Verwijderen