Translate Milfy!

maandag 16 december 2013

Anglicisme van het jaar 2013: awkward!

Hoera! Leve anglicismen! Leve taalvernieuwing! Het publiek heeft gesproken en heeft bepaald dat awkward het Anglicisme van het Jaar 2013 is geworden. Het verschil met YOLO was zeer klein, maar blijkbaar werd awkward toch als de waardevolste toevoeging aan de Nederlandse woordenschat gezien. In dit stukje kijken we naar de betekenis van awkward, het gebruik ervan, en vroegen we aan degene die het woord nomineerde, collegablogger Maarten van der Meer, om commentaar op de uitslag.


Betekenis

De nominateur gaf dit voorbeeld van het gebruik van awkward:

Ze zijn wel goedkoop, maar bij mij zijn ze al een paar keer gescheurd (tussen mijn benen, zeer awkward dus).’

Hier hebben we meteen wat betekenisaspecten te pakken. Ten eerste: er gaat iets mis. In dit geval een gescheurd condoom, ja, vervelend. Ten tweede: het is genant. Dat wat misgaat is niet zozeer dat je de loterij niet wint of je sleutels kwijt bent, maar iets wat of dat sociaal onhandig is. Bijvoorbeeld, in dit geval, iets seksueels.

Maar het hoeft niet altijd over seks te gaan, zoals blijkt uit dit voorbeeld.

@xmoniqueeexoxo: folderslopen met die kaartjes waarmee je eigenlijk om geld vraagt is het meest awkward ding op deze aarde

Hier is duidelijk sprake van een sociaal lastige situatie: op verkapte manier om geld vragen is een beetje pijnlijk. Er gaat hier niet concreet iets mis, of het moet de oprechtheid van de geldvrager zijn: wat de situatie awkward maakt is dat de foldersloper (las je ook eerst sloper van folders?) niet gewoon rechtstreeks om geld vraagt, maar dit een beetje subtiel probeert in te kleden, waardoor het voor misverstanden en pijnlijkheid zorgt.

Een leuk afgeleid gebruik is die van awkward voor een persoon, zoals @Unicornssx (een behoorlijk awkwarde twitternaam als je het mij vraagt, maar YOLO):

Baby stay beautiful (@Unicornssx): Ik ben zo awkward :s

Iemand die sociaal onhandig is en daardoor vaak in genante sociale situaties terecht komt, is een awkward persoon. Als de opmars van awkward verder gaat, zou je awkwardheid misschien ook een eigenschap van objecten kunnen gebruiken. Ik vind geishaballetjes bijvoorbeeld per definitie vrij awkward. Maargoed. 

Onnodig?

We hoorden het meerdere keren voorbij komen de afgelopen weken: een goed leenwoord is een woord waar in het Nederlands geen equivalent voor is. Je kunt een Nederlands equivalent bedenken, maar het betekent net iets anders, of het is veel langer en onhandiger. Bij awkward denken veel mensen aan ‘ongemakkelijk’ – maar volgens mij dekt dat toch niet precies de lading. Ik zou de gescheurd-condoom-situatie toch niet zo snel met ‘ongemakkelijk’ aanduiden, awkward is sterker en legt meer de nadruk op schaamte. ‘Pijnlijk’ is m.i. al beter, maar ook niet perfect. Je zou over een persoon bijvoorbeeld nooit kunnen zeggen dat ‘ie pijnlijk is: pijnlijk heeft niet die connotatie van sociale onhandigheid.

Je zou kunnen zeggen dat het onnodig is omdat het een vervanging van 'genant' is. Maar daar zien we een fijn fenomeen: 'genant' is natuurlijk een gallicisme (uit het Frans), en we zien wel meer gallicismen die worden vervangen door Engelse woorden. Zo is de Zeitgeist nou eenmaal!

In het Engels

Zoals altijd kijken we naar twee autoriteiten: de OED en de Urban Dictionary. Buitengewoon interessant, we lezen in het OED dat het komt van 'in an awk direction'. Dat is leuk: we zouden het dus (mochten we zulks willen) kunnen vertalen als iets zoals “aakwaarts”, wat grappig genoeg ongeveer de vernederlandsing was die we voorstelden in de Radio 1 show laatst.

The Urban Dictionary geeft de volgende definities, die behoorlijk overeenkomstig zijn met het gebruik dat wij in het Nederlands constateerden:

1. Ungraceful; ungainly.
2. Clumsily or unskillfully performed.
3. Marked by or causing embarrassment or discomfort.

"As Josh awkwardly walked to the bathroom he tripped over a book and two different TV cables, then stepped on a bag of chips and someone's hand. In the bathroom he tripped over the edge of a tile, fell headfirst into the toilet, and drowned."

Uit dit voorbeeld blijkt trouwens dat je in het Engels ook awkward kunt lopen. Dat lijkt me ook een fijne betekenisuitbreiding voor het Nederlands.

Typologie

We weten al dat awkward een Engels woord is, dat in ieder geval in het Nederlands geleend is. Maar is awkward in andere talen ook succesvol? Jazeker! Kijk hier maar eens naar een lijstje tweets uit verschillende talen.

Zuid-Afrikaans:
Anomi van der Merwe @stukkievdmerwe: Dis rerig awkward as iemand in 'n taal wat jy nie verstaan nie comment op jou instagram foto...

Indonesisch?:
Muhammad Akbar @akbarazman
Pernah tak kau nak elak from awkward situation and you open your instagram and like every single photo you see

Frans:
Conneriesqc @conneriesqc
Ce moment awkward quand tu as follement envie de parler à une personne mais tu refuses d'être le premier à la texter...

Duits:
Land unter @der_welle
Die Folge mit Jack Black is voll awkward :-§ #community

Spaans:
2GoUp @Gabriel44618750
Aquele momento awkward que te lembras que tens twitter. hmmm

Wat vindt de nominateur: Maarten van der Meer?

Allereerst heeft awkward terecht gewonnen van de nummer 2 yolo, want dat woord is wel heel erg 2011/2012. Het was in Duitsland nota bene Jugendwort des Jahres 2012 en wij lopen echt niet achter op Duitsland.
Awkward is naar mijn idee in het Nederlands minstens even plotseling opgekomen als yolo, maar is tot nu toe onder de radar gebleven. Het betekent gênant, ongemakkelijk of iets ertussenin. Opvallend vind ik het gebruik als uitroep, vooral in de jongerentaal (zowel in de VS als in Nederland, zelf meermaals waargenomen in groepen 3 vwo'ers): 'Awkwaaaaaaaard!'


19 opmerkingen:

  1. Willem den Hertog16 december 2013 om 12:51

    Hoe kom je op aakwaarts? Volgens mijn Van Dale heeft het Nederlands geen aak in de betekenis van verkeerd-om, zoals awk.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Ha Willem, klopt, aak- bestaat niet, maar waarts is wel verwant. M.i. is het het beste om als je dan toch een vertaling wil, dicht bij het origineel te blijven. Zodoende kwamen we op aakwaarts: het is een soort vertaling maar niet een cognaat, dwz een woord dat in het Nederlands ook te ontleden is in betekenisvolle delen. Maar we staan open voor andere opties hoor!

      Verwijderen
  2. als ik een aspect toe mag voegen: Ik denk dat je meestal wel een Nederlands woord hebt om te gebruiken, "eigenaardig" bijvoorbeeld. Maar ik ervaar meestal als mensen dan een Engels woord gebruiken dat een beetje afstand genomen wordt, iets van: "ik weet niet precies hoe dit te omschrijven", geeft later in discussie de mogelijkheid om er op terug te komen. Bovendien refereert zo'n woord natuurlijk aan een groep, plaatst je eigenlijk vanzelf in een zekere context, maar mensen andere betekenissen herinneren, zeker als die gebruikt zijn in een populaire tv serie.

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Mense wat in Afrikaans die woord "awkward" gebruik is eenvoudig net dom.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Hoekom? Ek het hierdie week nog gewonder of daar 'n goeie Afrikaanse vertaling is en ek kon nie aan een dink nie...

      Verwijderen
  4. Waarom zou iemand in het Nederlands dat woord moeten gebruiken (behalve om interessantig te doen)? Er zijn inderdaad verschillende adjectieven beschikbaar voor elke mogelijke betekenis van het ene awkward (dus waarom zouden we een adjectief nodig hebben dat al die betekenissen dekt?): elk van die verschillende betekenissen vervangen door een enkel Engels woord is dus geen taalverrijking maar taalverarming.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Nou, dat is dus bijvoorbeeld effectiever: één woord gebruiken voor vele betekenissen!

      Verwijderen
  5. Ten eerste is het niet bepaald praktisch of 'effectief' om één woord te hanteren voor uiteenlopende betekenissen, eerder onduidelijk, zeker als dat woord uit een andere taal komt. Ten tweede dekt het woord genant alle betekenissen waarin awkward in dit land wordt gebruikt, dus is het simpelweg een kwestie van prestigieus of stoer gebruik van Engels. Ten derde is awkward helemaal geen anglicisme, maar onvertaald Engels. Slome verkiezing zeg.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Nee Michiel, genant dekt dus niet alle betekenissen. En is Frans bovendien: mag dat wel? Zie voor de definitie van anglicisme ons stukje van vandaag: http://milfje.blogspot.com.au/2013/12/wat-is-nou-eigenlijk-een-anglicisme.html

      Verwijderen
    2. Hoi Milfje, je zegt nou wel dat gênant de betekenissen niet afdekt, maar je geeft daar geen voorbeelden van...
      En dan ben ik toch geneigd om het op dit moment nog te zien als een groepsdingetje (Jugendwort?). Zeker, in bredere zin is Frans of Engels natuurlijk lood om oud ijzer. Maar nu zijn we volgens mij nog in het stadium dat je door 'awkward' te gebruiken vooral laat blijken dat je de juiste comedyseries kijkt.

      Afgezien daarvan: wat vind jij dan van de gedachte dat een vaag begrepen Engels woord vaak wel makkelijk is, juist omdat het niet heel precies is? Aan de ene kant is daar naar mijn idee ook niet zoveel mis mee, daar is behoefte aan, maar het ondergraaft wel de theorie dat zo'n woord vreselijk specifiek is en juist daarom geen vervanger kent.

      Maarten J

      Verwijderen
    3. Ha Maarten, je hebt helemaal gelijk: ik vraag me zelf ook af of genant niet precies de lading dekt. Ik heb geen voorbeelden nog gezocht, maar intuitief (dus niet wetenschappelijk) neig ik er toch naar om een betekenisverschil te onderscheiden, ik ben benieuwd of je het ermee eens ben.
      Voor mij heeft genant altijd betrekking op een persoon, dus als je zegt "Dat was echt genant", dan is dat genant voor een bepaald persoon: er is een geimpliceerd "voor persoon X" aanwezig. Als je zegt "Dat was echt awkward", dan heeft het betrekking op de situatie als geheel: het was misschien awkward omdat het genant was voor iemand, maar dat wordt minder uitgedrukt nog. In het Engels is dit volgens mij het verschill tussen "That was awkward" en "That was embarrasing".
      Maar nogmaals, bewijs heb ik (nog) niet: wat denk je ervan?

      Verwijderen
  6. Gênant (dat overigens geen gallicisme is, tenzij volgens de hoogstpersoonlijke definitie van Milfje dan) dekt niet alle betekenissen van awkward, maar is dus specifieker - net zoals er andere adjectieven zijn die specifiek andere betekenissen (ongemakkelijk, onhandig,...) dekken. Opmerkelijker in dit alles is dat Nederlandstaligen 'awkward' inderdaad slechts in een betekenis kennen of gebruiken - ergens iets tussen gênant en ongemakkelijk in. Nochtans is het aangehaalde onderscheid (betrokken op individu resp. situatie) eerder arbitrair: in het Engels kan je immers net zo goed zeggen "she felt awkward" - wat dus duidelijk individueel is. Bijkomende beperking van het woord is wel dat het in het Nederlands enkel predicatief, en niet attributief ('een awkwarde situatie'?) kan worden gebruikt, in tegenstellig tot zijn Nederlandse equivalenten.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Ha, excuses, ik dacht dat het een gallicisme was vanwege dat dakje.
      Wat betreft het onderscheid persoon/situatie: zoals ik al zei is dat mijn taaltintuitie, maar ervaar jij dat blijkbaar anders. Dat is de grap met taalintuities: niemand heeft gelijk want iedereen ervaart het anders.

      Wat betreft "she felt awkward": dat is een ander onderscheid. Ik probeerde hierboven het verschil tussen awkward en genant te formuleren, maar voor mij klinkt zowel "zij voelde zich genant" als "hij voelde zich awkward" best gek. Daar is weer overlap met ongemakkelijk, wat wel kan. Maar awkward lijkt dus deels met ongemakkelijk en deels met genant te overlappen.

      "Een awkwarde situatie" klinkt inderdaad gek, en komt ook nauwelijks voor op internet. Overigens blijf ik erbij dat voor mij ook "een genante situatie" toch een andere soort betekenis heeft (persoon/situatie). Is voor jou het gevoel hetzelfde?

      Verwijderen
  7. 'Zij voelde zich genant' klinkt niet gek, het is gewoon fout: een situatie kan gênant zijn, maar zij kan zich enkel gegêneerd voelen.
    Dat 'hij voelde zich awkward' gek klinkt ligt dan weer aan het feit dat 'awkward' hier zoals gezegd niet in al zijn betekenissen wordt gebruikt. Het betekent immers zowel 'genant' als 'bevreemdend' als 'ongemakkelijk', maar wordt hier blijkbaar verengd tot iets tussenin. Wat dan weer dat gevoel van je kan verklaren.
    Dat illustreert meteen ook hoe het overnemen van vreemde woorden vaak meer voor vaagheid dan voor duidelijkheid zorgt (hetgeen soms ook wel de bedoeling lijkt). Door het gebruik van 'awkward' verlies je immers de verschillende betekenisnuances.

    BeantwoordenVerwijderen
  8. Uit de praktijk, ik hoor het in het klaslokaal minstens 10 keer per dag voorbijkomen bij mijn leerlingen. "Ja, dat was echt awkward"...

    BeantwoordenVerwijderen
  9. A very good article. Thanks to the author. It is very important to support and help students.

    BeantwoordenVerwijderen
  10. I really liked your article and the photo is super. Thanks you.

    BeantwoordenVerwijderen