Translate Milfy!

woensdag 17 mei 2017

Wanneer gebruik je sic?

Sicke sik [sic]
Vorige week viel me een primeur te beurt. Onderzoek waar ik een belangrijke bijdrage aan had geleverd, werd breed uitgemeten in de kranten. Zelfs het hoofdredactionele commentaar in de/het NRC ging erover. Daar stond echter het volgende, vreemde zinnetje in:
"Maar nee. Onderzoek van het Amsterdamse Meertens Instituut en de Universiteit Gent, vervat in het rapport De staat [sic] van het Nederlands, wijst uit dat het Nederlands sterk staat."
Wat doet dat sic daar? Laten we het daar eens over hebben. Spoiler: het wordt hier foutief dan wel ernstig ongebruikelijk gebruikt.


Wat betekent sic?

Laten we bij het begin beginnen. Wat betekent dat woord eigenlijk, en hoe wordt het gebruikt? Sic is een Latijns woord dat 'zo' betekent. Het is ook het eerste woord van een gezegde, sic erat scriptum: zo was het geschreven. Het wordt gebruik in citaten, om aan te geven dat iets in het citaat niet helemaal klopt met wat de schrijver (niet van het citaat, maar degene die het citeert) zou zeggen of schrijven. Dat kan een spelfout zijn, of een andersoortige taalfout, of een feitelijke fout, of zelfs iets ironisch. Hier staan wat voorbeelden. Sic geeft dus aan dat hoewel degene die het citaat aanhaalt er het zijne van denkt, hij het origineel respecteert. Sic is een bastion van betweterigheid: het is eigenlijk een afkorting voor "nee ja sorry zo stond het er echt ik verzin dit niet dom he nou ja wij kunnen er ook niks aan doen wij nemen gewoon het citaat over maar wij weten eigenlijk beter dat moet je goed begrijpen knipoog".

Wat betekent sic hier?

Terug naar het citaat uit de/het NRC. 'Sic' slaat terug op het voorafgaande woord. Dat is hier 'staat'. Als we de manier waarop het in de NRC staat namelijk vergelijken met de titel van het rapport zoals het in het rapport staat, dan zien we twee verschillen:

1. Staat is met een hoofdletter, in het hele rapport.
2. Hoewel in de lopende tekst telkens een lidwoord wordt gebruikt, luidt de titel van het rapport 'Staat van het Nederlands', zonder lidwoord.

Aha! Ik denk dat je allebei die dingen als fout zou kunnen ervaren. Het gebruik van hoofdletters in koppen wordt wel gezien als een recente innovatie, onder invloed van het Engels. En ook het weglaten van het lidwoord kun je als fout zien. Hoewel, in een ander artikel viel me op dat de/het NRC het heeft over een rapport dat Staat van het MKB heet. Zonder sic, zonder lidwoord. Gewoon overgenomen. Inconsequent, of vreemd...

Het gekke is alleen, dat áls je sic gebruikt, je wel de originele fout moet laten staan. En dat is hier juist niet gebeurd! Dus óf de schrijver snapt niet hoe sic werkt, of er is iets anders aan de hand. Wat dat andere zou kunnen zijn weet ik niet. Het enige wat ik kan bedenken is dat de commentator aanstoot neemt aan het gebruik van het woord 'staat'. Misschien denkt hij/zij dat het een anglicisme is? State of Dutch? Misschien zou het volgens NRC eigenlijk '(toe)stand' moeten zijn? Dat kan het haast niet zijn: 'staat', in de betekenis van 'toestand, hoe het ervoor staat' komt al in de 13e eeuw voor. 'Stand' als in 'gesteldheid' ontstaat pas een eeuw later

Ik tweette vorige week naar NRC, maar ik heb nog niks gehoord. Hoe het ook zit: ik snap er geen siccepit van (yeah). Wat denken jullie dat er aan de hand is? En gebruiken jullie zelf weleens sic?

14 opmerkingen:

  1. Hieronder een leuk voorbeeldje uit de Volkskrant (8 november 2003), gewoon omdat het kan.

    '"De Fred & Ed HazelnootPasta is een VetcoolgeweldiglekkereHazelnootPasta Niet alleen ontstekend (sic!) lekker maar ook wauw om op je boterham te spuiten." Het nieuwe broodbelegmerk voor kinderen Fred & Ed staat gezien de taalfouten in de aanprijzende teksten op de website nog in de kinderschoenen....'

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Het is vreemd om 'staat' te combineren met een niet-tastbare entiteit. De zin: 'Het Nederlands is in goede/slechte staat' klinkt gek. De 'situatie/positie/(status) van het Nederlands' klinkt heel wat beter.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Interessant, ik ervaar dat zeker niet als fout, en de vele andere taalkundigen die aan dit project hebben meegewerkt ook niet. Ik zou hier misschien spreken van overgevoeligheid.
      Bovendien: het MKB is ook niet-tastbaar dunkt me, maar daar was 'Staat van' wel acceptabel. Dat is toch opmerkelijk...

      Verwijderen
    2. In het WNT hebben alle voorbeeldzinnen met 'in goede/slechte staat' betrekking op tastbare voorwerpen (naast het onbepaalde 'dingen'): schip, huis, land, reiskoffers, roozenboom, eskader [schepen], rytuigen, wegen, hoeve.

      Zoals u schrijft, ben ik wellicht overgevoelig maar de combinatie 'de staat van het Nederlands' klinkt mij zo vreemd in de oren dat ik in eerste instantie dacht dat het ging over 'de natie/volksgemeenschap van het Nederlands'.

      Verwijderen
    3. Interessant dat het WNT alleen tastbare voorwerpen noemt. Ik zou daar tegenin willen brengen dat op Google de zoekopdracht 'staat van' vrij veel abstracta oplevert: MKB, leerling, onderwijs, volkshuisvesting, jeugd. Het gaat daar wel om rapporten, maar zeker in die betekenis lijkt het dus (zoals de heerlijke uitdrukking stelt) door het gebruik geijkt. Misschien is deze uitdrukking nieuwer, en neemt het WNT het daarom niet mee? En misschien is uw verwarring te wijten aan de combinatie staat + Nederlands, ik begrijp dat daarmee de nationalistische betekenis eerder wordt geactiveerd.

      Verwijderen
    4. Dank voor uw reactie. Niet alle voorbeelden die u geeft, vind ik even overtuigend. 'Leerling' is geen abstractum. In 'de staat van de jeugd' neem ik aan dat 'jeugd' verwijst naar het collectief van jonge mensen, niet naar het jong-zijn zelf. Met 'huisvesting' kan ook concreet de accommodatie bedoeld zijn.

      Ik verwees naar het WNT omdat u in uw stukje schrijft dat 'staat' in de betekenis van 'toestand' al voorkomt in de dertiende eeuw. Dit klopt maar dan alleen voor tastbare voorwerpen en mensen (voor zover ik kan zien). U kunt dit dus niet als argument gebruiken.

      Ik hoop dat de NRC-journalist alsnog een antwoord zal sturen op uw vraag.

      Verwijderen
    5. Erik Bouwknegt17 mei 2017 om 23:36

      Niet helemaal de 13e eeuw, maar in de 18e eeuw was dit gebruik van 'staat' vrij algemeen in boektitels, voorbeelden zijn 'De tegenwoordige staat of historische beschryvinge van Friesland' (1763), 'De tegenwoordige staat der vereenigde Nederlanden'(1750) en 'Hedendaagsche historie of tegenwoordige staat van alle volkeren' (1753).

      Verwijderen
    6. En tegenwoordig: er loopt blijkbaar al een tijdje een serie in de Groene Amsterdammer over 'de staat van het strafrecht' (zie onderstaande link). Ik heb ook even ruggespraak gehouden met de taaladviesdienst van OnzeTaal, die ziet er ook niks kwaads in.
      http://www.volkskrant.nl/opinie/sheila-sitalsing-fred-teeven-de-man-die-rechtsbeginselen-als-hinderlijke-obstakels-ziet~a4495808/

      Verwijderen
    7. Ik ben er van overtuigd dat de mensen van 'De Taalstaat' op NPO Radio 1 het ook niet eens zullen zijn met deze nogal twijfelachtige bewering.

      Verwijderen
  3. Ik had het idee dat de NRC van je hele omschrijving van de betekenis van [sic] slechts "knipoog" intact had gelaten: 'staat[!] van het Nederlands[!] - haha, see what they did there, knipoog!'...

    BeantwoordenVerwijderen
  4. Dat was ook mijn eerste associatie: als je vraagt naar de staat, staat het antwoord er al. Als sic geen grap is, kun je het beter niet gebruiken.

    BeantwoordenVerwijderen
  5. Ik denk dat de journalist hier knipoogt vanwege de dubbele betekenis van het woord 'staat' (stand van zaken, natie), waarvan hij/zij veronderstelt dat die intentioneel is. Zo van: kijk eens mensen, een grap!

    BeantwoordenVerwijderen
  6. Moderne journalisten moeten niet knipogen, maar gewoon hun werk doen.

    BeantwoordenVerwijderen