Translate Milfy!

maandag 17 september 2018

Lijstjes als ezelsbruggetjes

Door Marten van der Meulen

Lijstjes lenen zich uitstekend voor stampen. Of het nou komt door het ritme of door de herhaling, er is iets aan lijstjes waardoor we die makkelijk na kunnen dreunen. Tot niemands verbazing heeft men dit in het onderwijs snel doorgehad, en werden lijstjes een essentieel onderdeel van leren. Ik ken meer en meer goede leerlijstjes, dus hieronder een lijstje! Er zit vooral één hele vreemde tussen, waarvan ik me afvraag of iemand hem nog kent.



Leesplank - Hier begon het natuurlijk mee. Ik leerde dit begin jaren '90, dus voor mij is het boom-roos-vis-vuur-mus-pim. Hoe het allemaal verder gaat weet ik niet meer, maar er kwam ergens een reus langs, en ik weet nog precies waar die stond in het lokaal. Bekend is natuurlijk ook de oudere aap-noot-mies. Tegenwoordig schijnt er al weer wat anders te zijn. VERLOEDERING!!!

Duitse voorzetsels - met de 4e, met de 3e, met 3 én 4: deze lijstjes waren een essentieel onderdeel van mijn Duitse les. Ik kan ze nog steeds. Overigens schijnt er wel variatie te zijn, dus wellicht kennen jullie dit anders:

3 - mit, nach, bei, seit, von, zu, zuwider, aus, außer, gegenüber
3/4 - an, auf, hinter, neben, in, über, unter, vor, zwischen
4 - dürch, für, ohne, um, bis, gegen, entlang

Grote volkeren - geen idee of er meer mensen waren, maar mijn geschiedenisdocent mijnheer Roos (#neverforget) liet ons in de eerste klas dit lijstje scanderen: Soemeriërs, Akkadiërs, Ammorieten, Assyrischers, Babyloniërs, Meden, Perzen, Grieken, Romeinen.

Indische eilanden - credits aan de vader van Harald (als hij dit leest), die me hier een keer over vertelde. Het lijkt me verouderd, maar het was dus ooit wel een dingetje: Bali, Lombok, Soemba, Soembawa, Flores, Timor

Konami Code - vreemde eend in de bijt, maar wel een volgorde die ik ken en die bij de gamers onder jullie vast een stevige bel doet rinkelen. Het is een computergrapje: up-up-down-down-left-right-left-right-B-A.

SOSCASTOA - Ik denk dat velen met mij deze uitdrukking alleen nog herinneren als een vage angstdroom. Wat nou je hebt er iets aan (laat je niet foppen). Toch uit nostalgie:
Sinus = Overstaande (rechthoeks)zijde, gedeeld door de Schuine zijde;

Cosinus = Aanliggende (rechthoeks)zijde, gedeeld door de Schuine zijde;
Tangens = Overstaande (rechthoeks)zijde, gedeeld door de Aanliggende rechthoekszijde.

Koppelwerkwoorden - ook zo'n lekker lijstje, zeker toen we het leerden, en dan vooral vanwege de exotische en (toen nog) onbekende werkwoorden aan het eind: zijn, worden, blijven, blijken, lijken, schijnen, heten, dunken en voorkomen

Europese Unie - Tsja, ik ben al een dagje ouder, dus IK ken dit nog als DING-FLOF-BIPS (Duitsland, Ierland, Nederland, Griekenland - Finland, Luxemburg, Oostenrijk, Frankrijk - België, Italië, Portugal, Spanje). Ik weet niet wat het nieuwste ezelsbruggetje is.

Franse adjectieven - o welk een heerlijk ritme bevat dit lijstje. Het poëtisch gehalte was zelfs dermate hoog dat we het ook in strofen leerden. Ik kan me onze specieke volgorde niet helemaal meer herinneren (hij staat niet bij deze opties), dit is wat ik nog weet:

beau, bon, joli, 
haut, long, petit, 
jeune, vaste, grand, 
?, mauvais, méchant, 
nouveau, autre, pauvre,
?, ?, gros

Vrouwelijke woorden - dit lijstje is eigenlijk de reden dat ik dit stukje schrijf. Ik kwam het namelijk tegen in een taaladviesboek (Wels 1988), en later ook bij anderen (Hermkens 1974; Tacx 1960; Dezaire 1964). 

deugd, drift, eer, faam, haast, hoop (verwachting), hulp, jeugd, Kerk, keus, kracht, leer, macht, moraal, pers (dagbladwezen), pijn, praktijk, rede (denkvermogen), rust, school, Schrift, schuld (tekortkoming), smart, spraak, straf, taal, trouw, vlijt, vrees, wet, wraak, ziel, zorg, zucht (ziekte, neiging).

Ik vond dit een verrassend lijstje, ik had er echt nog nóóit van gehoord. Ik vraag me af wanneer dit in het onderwijs verdwenen is. Er zijn natuurlijk nog véél meer van dit soort lijstige ezelsbruggetjes. Een beetje rondsnuffelen op het interweb bracht me bijvoorbeeld op deze site, waar o.a. de graven van Holland en de veenkolonieën van zuidoost Groningen staan. Gaaf hoor, dat mensen dat moesten leren. Kenden jullie deze lijstjes? En welke andere zijn er nog?

20 opmerkingen:

  1. Ik heb de Franse adhjectieven geleerd als:

    beau, bon, joli,
    haut, long, petit,
    jeune, vaste, grand,
    vieux, mauvais, méchant,
    autre, large, gros,
    nouveau, ancien, alle rangtelwoorden

    Klein verschil dus, en kennelijk hoefden wij 'pauvre' niet te kennen (ondanks "Mon Dieu, ayez pitié de mon âme et de ton pauvre peuple").

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Overigens was DING-FLOF-BIPS niet de landen van de Europese Unie, maar de landen die ten tijden van de introductie meededen met de euro.

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Ik vind het altijd heel vervelend als mensen hun Duitse of Franse rijtjes op gaan stampen, want meestal doen ze dat net in een andere volgorde dan waarin ik het geleerd heb.

    In de categorie 'gestampte lijstjes' kan ik deze nog toevoegen voor het draaien van één hoekje van de Rubik's kubus: voor boven onder links-2 boven-2 onder-2 rechts!

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Ja dat vind ik ook HEEL vervelend. Wel heel interessant dat al die verschillende rijtjes er zijn, zegt vast iets over culturele netwerken oid. Misschien is er wel een patat/friet-achtige grens ergens te trekken!

      Verwijderen
  4. En als het om stampen gaat, mag het gedichtje 'Of mice and men' van John O'Mill niet ontbreken:

    Kleine muisjes hebben kleine wensjes:
    beschuitjes met gestampte mensjes.

    BeantwoordenVerwijderen
  5. tv-tas is natuurlijk de wadden-klassieker, en ik meen me uit Asterix & Obelix een Romeinse centurion te herinneren die poogt zijn latijnse naamvallen te oefenen (iets met rosa rosae rosam etc.)

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Ah ja, alle declinatie-lijstjes heb ik maar weggelaten, want dat zijn niet zozeer ezelsbruggetjes als wel 'gewone' rijtje. TV-tas is inderdaad een klassieker :)

      Verwijderen
  6. Op de middelbare school leerde ik voor zover ik me herinner niet welke woorden vrouwelijk zijn (dat lijstje heb ik nooit gezien), maar wel welke uitgangen woorden vrouwelijk maken:

    - ing, -nis, -schap, -de, -te, -ij, -st (behalve dienst)

    Het is achteraf een typisch voorbeeld waar uitleg beter zou zijn geweest dan het lijstje: nominalisaties zijn om de een of andere reden in Indo-Europese talen meestal vrouwelijk. In het Nederlands geldt dat alleen niet voor infinitief-nominalisaties (het eten). En dus niet voor dienst.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Ik heb het lijstje niet goed opgeschreven:

      - ing, -heid, -nis, -schap, -de, -te, -ij, -st (behalve dienst).

      Overigens zit dat 'behalve dienst' ook echt zo in mijn hoofd, het is een deel van het rijtje.

      Verwijderen
    2. Interessant dat je het deugd drift eer-lijstje niet als aanvulling kreeg, want dat zijn de woorden die dus óók vrouwelijk zijn (naast de woorden op de uitgangen die je noemde). Gebrekkig toch maar weer :)

      Verwijderen
  7. Hollandse graven
    Dikkie, Dikkie, Arnout, Dikkie, Dikkie, Flo, Dikkie, Flo, Dikkie, Flo, Dikkie, Ada, Wimpie, Flo, Wimpie, Flo, Jan

    https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/dikkie-dikkie-arnout-dikkie-dikkie-flo-dikkie-flo~bc08f1c8/

    BeantwoordenVerwijderen
  8. De eerste elementen uit het periodiek systeem: H, Hé, LiBeB CNOF Ne NaMgAl SiPSClAr

    BeantwoordenVerwijderen
  9. ik heb het lijstje Franse adjectieven ook geleerd, maar heb nooit 'n Frans persoon ontmoet, die begreep waar je het over had als je dat noemde. Qua achtervoegsels die 't woord vrouwelijk maken leerde ik in 't Duits -e, -heit, -keit en -schaft en dat zijn nog steeds de enige woorden in het Duits waar ik zeker ben van het geslacht.
    Dan is er voor electronica freaks het lijstje kleurcode voor weerstanden: Zij Bracht Rozen Op Gerrits Graf Bij Vies Grauw Weer

    BeantwoordenVerwijderen
  10. Bij het Hebreeuws heb je kamnapats voor de letters k, m, n, p en ts die aan het eind van een woord een aparte vorm krijgen, en boemaf voor de letters b/v, oe, m en f/p waarbij je het woord voor 'en' niet uitspreekt als we maar als oe. Happy Jom Kipoer iedereen!

    BeantwoordenVerwijderen
  11. Op zoek naar: Pa Brengt Beschuit Met Thee, kwam ik bij deze site.
    https://nl.wikipedia.org/wiki/Ezelsbruggetje
    Er is zelfs een ezelsbruggetje dat de volgorde van de pedalen in een auto aangeeft: KRENG.
    Ik zie het voor me; iemand die constant KRENG roept tijdens het autorijden.

    BeantwoordenVerwijderen
  12. "Altijd met een d!" zei de achterkant van mijn taalboek:

    deed reed gleed sneed leed streed
    bond vond zond schond wond stond
    werd hield had bad trad bood
    gold schold

    Daar kon ik mijn moeder vreselijk mee aan het lachen krijgen. En na meer dan 50 jaar weet ik het nog. Niet dat ik ooit ook maar enige moeite heb gehad met werkwoordspelling.

    BeantwoordenVerwijderen
  13. Meneer Van Dale Wacht Op Antwoord, om de volgorde in rekenbewerkingen aan te geven: Machtsverheffen, vermenigvuldigen, delen, worteltrekken, optellen en aftrekken.

    Piet Koopt Hoge Schoenen
    om de volgorde van de Amsterdamse grachten te onthouden

    Ex-Kofschip is natuurlijk ook zo'n lijstje.

    BeantwoordenVerwijderen
  14. Dit ezelsbruggetje om de grote meren van Noord-Amerika in stroomafwaartse volgorde te onthouden, kan Milfje vast erg waarderen: Some Men Have Explosive Orgasms = Superior Michigan Huron Erie Ontario.

    BeantwoordenVerwijderen