Mits of tenzij?

door Marten van der Meulen

Taalfouten. Vrijwel iedereen vindt ze stom. Niet zo hier: wij van Milfje vinden ze interessant. Vandaag daarom: mits en tenzij. Levert het problemen op, waarom maken mensen deze fout, hoe onderzoek je hem, en vooral: waarom is het een interessant geval?

Woorden van vrede en eensgezindheid

Zonder me ervan bewust te zijn dacht ik altijd dat de taal van conflict veel interessanter was dan de taal van harmonie. Alle eensgezinde boodschappen lijken op elkaar, elke onenige boodschap is onenig op zijn eigen manier, zoiets.  Er lijkt sowieso meer aandacht te zijn voor negatieve woorden: er zijn heuse scheldwoordenboeken, maar aan vredeswoorden is bij ons weten geen boek gewijd. En toch kan de taal van verzoening en eensgezindheid interessant zijn. Marc van Oostendorp merkte het onlangs al op bij zijn bespreking van het grondbrekende nieuwe boek van Lotte Jensen, Vieren van Vrede. Onze taal (en alle andere ook, zeker weten) heeft een heleboel manieren om uit te drukken dat je het helemaal eens bent met je gesprekspartner of met jezelf. Hieronder een harmonieus rijtje, want wereldvrede.

Russische hack door een tikfout? Onzin

door Marten van der Meulen

Dát de Russen verschillende Amerikaanse systemen hebben gehackt, is de vraag inmiddels niet meer. De vraag is nu vooral wát er gehackt is, en hoe dat heeft kunnen gebeuren. Hierover staat in de Volkskrant van vandaag (zich baserend op dit stuk in The New York Times) deze opvallende passage:

"Nu, gevraagd naar de reden waarom hij groen licht gaf, zegt de ict-er dat hij een tikfout maakte. Hij had 'illegitimate' willen schrijven in plaats van 'legitimate', zei hij tegen de Times." 

Zou dat echt zo zijn? Kun je eigenlijk zo'n typefout wel maken? Is dat echt wat er gebeurd is, of is het een slap excuus? Voor wie vast wil weten hoe het afloopt: het lijkt me onzin. En daar heb ik taalkundig bewijs voor.

Waarom zeggen mensen 'dat kost duur'?

door Marten van der Meulen

Momenteel lees ik De boeken der kleine zielen van Louis "Als hij nu leefde was hij voor ADO geweest" Couperus. En dat in de tijd dat er net een lijvige en vuistdikke biografie over hem uitkwam! Zoals eerder gemeld is het taalgebruik van Couperus anders dat het huidige. Hij gebruikt bijvoorbeeld veel Franse woorden (ook in BdKZ weer wat juweeltjes, maar daarover een andere keer meer), schrijft 'hadt' en gebruikt spannende zinsconstructies. Maar wat me trof was de volgende zin:

"Dat was een prachtig diner geweest, dat diner, dat ZIJ had gegeven; het kostte dan ook duur en zij zeide hoeveel, maar voegde er een paar honderd gulden toe. (p.174)

Wat? Kost duur?! Notre Louis pleegt zo'n taalfout? Ach, het kan de beste overkomen. Maar ik ging wel (weer) eens tobben over die uitdrukking. Waar omkomt zeggen mensen eigenlijk 'kost duur'?

Zeven of zeuven, juli of julij?

door Marten van der Meulen

Communicatie werkt het best als je elkaar goed begrijpt. Helaas zit taal vol van woorden die hetzelfde betekenen of die die klinken als andere woorden. Om nog maar te zwijgen van onduidelijk pratende mensen. Verwarring ligt dus op de loer. Gelukkig weten we uit context vrijwel altijd op te maken wat er wordt bedoeld (en anders hebben we nog reparaties!). Echte dubbelzinnigheid is dan ook zeldzaam: als je een bord "weg om legging" ziet staan moet je misschien even nadenken, maar uiteindelijk zal iedereen het echt wel goed interpreteren. Toch zijn er een paar gevallen waarin woorden zóveel op elkaar lijken, dat het onhandig is. Maar daar hebben we een truc op bedacht, en daarom zeggen we zeuven en julij.

Helaas pindakaas en jammer de bammer: waarom?

Ik schreef laatst (en onlangs) dat ik het zo leuk vind om nu met iets meer taalwetenschappelijke bagage naar alledaagse fenomenen te kunnen kijken. Nu is er weer een nieuwe inzending voor deze categorie: de uitdrukkingen helaas pindakaas en jammer de bammer. De constructie is helder: baalwoord-herhaalwoord (hetwelk ook rijmt). Waarom doen we dat zo?

De verklaring is volgens mij eigenlijk heel simpel: zowel bij helaas als jammer (ook sorry porry heb ik weleens gehoord, en ook helaas speculaas komt wel voor, en vast nog anderen, maar dat maakt voor de theorie niet uit) moet de spreker zich verontschuldigen. Dat is niet fijn, en er is dus iets wat men liever anders had gehad, maar dat is niet zo. De spreker wil de zaak verzachten (mitigeren met een mooi woord) door te gaan rijmen. We schreven al eens iets over 'face': ik denk dat je op deze manier je eigen 'negative face' vermijdt. Anders gezegd: er is iets aan de hand dat schadelijk is voor je imago, en door er een vriendelijk rijmwoord achter te plakken, verzacht je de schade. Zalf op de wonde.

Dan nog een stukje lolligheid naar de mensen toe: 'helaas pindakaas' wordt ook weleens vertaald. Bekendste voorbeeld voor mij is 'Schade Erdnussmarmelade' (wat natuurlijk niet écht Duits is, maar super-nou en), maar je hebt ook 'too bad peanut spread' (lekker onzinnig). Ik meen me te herinneren dat er ook Franse en Spaanse onzinvertalingen zijn, wie maakt me los?

De meeste van de stukjes hier gaan over dingen die mij of ons opvallen. Heb jij, lezer, ook iets wat je opvalt? Laat het ons dan weten! We beloven niks, maar wie weet komen we er aan toe om ook over jouw observatie iets te schrijven.

Jaz-Z, Age of Empires, Ierse leenwoorden: wat betekent smithereens?

door Marten van der Meulen

Ik zal een geheimpje met jullie delen: ik heb eigenlijk nauwelijks een muzieksmaak. Ik vind namelijk vrijwel alles leuk, en luister naar wat er maar langs komt. Zo hoorde ik vorige week het nummer Numb/Encore van Jay-Z en Linkin Park. Luisterend naar de tekst (wie doet dat dan ook) hoorde ik opeens het volgende zinnetje: "If I owe you I'm blowing you to smithereens". Heeeee wacht eens even! Smithereens is een van mijn favoriete Engelse woorden! Maar waar komt dat malle woord eigenlijk vandaan, en hebben we het ook in het Nederlands?

Martens nieuwe boek: Het eb en vloed van taal

door Marten van der Meulen

Het is al twee maanden geleden, maar dat maakt het niet minder heugelijk: Milfje-Yang, beter bekend als Marten, schreef een boek: Het eb en vloed van taal! Nouja, eigenlijk een boekje. Het telt namelijk slechts 59 pagina's, en is ook qua formaat bepaald klein te noemen. Minder klein is het bereik van de inhoud: aan de hand van vragen worden onderwerpen als taalverandering, taalgeschiedenis, meertaligheid en macht besproken. Voor elk wat wils, en de aparte teksten zijn zo kort dat je ze in één bushalte kan lezen. Functioneel voor de mensen met een lage spanningsboog dus. Hier aan te schaffen voor slechts €9,95. Meer lezen over? Klikt u verder!

Wat is er zelfvervaardigd? Over dubbelzinnigheid

Goedemorgen, graag uw aandacht voor het volgende. Van een van onze trouwe lezertjes kregen we het volgende stuk zin voorgelegd:

"als winkelruimte ten behoeve van de verkoop van zelfvervaardigde heren-, dames- en kinderkleding, kant, tafelkleden, souvenirs, gordijnen en gordijnstof"

De vraag is nu: wat moet er in deze winkel zelfvervaardigd zijn? Het antwoord op die vraag is interessant, en laat en passant ook nog even zien waarom spatie fouten en taalvouten vaak helemaal niet zo problematisch zijn.

Een serieuze discussie over spellingsverandering

Door Sterre Leufkens

Hebben jullie laatst Halbe Zijlstra in Pauw gezien? Hij probeerde uit te leggen waarom Zwarte Piet langzamer moest veranderen. Sophie Hilbrand vroeg hem wat het gevaar was van roetveegpieten op tv. Na lang stamelen kwam Halbe niet verder dan dat zijn zoon verward zou raken van de diverse soorten pieten, en dan zou kunnen zeggen ‘He, wat gek’. Dat is dus het gevaar van een verandering in pietkleur.  

Achtergrond bij een migratie-achtergrond

Door Sterre Leufkens

Schuif de stoelen aan, laat je speelgoed staan: er is weer woordheibel! Oké, was, want twitter is alweer op de volgende rel over, maar wat wat wat was er gisteren aan de hand? Nou, twee semi-overheidsinstituten hebben besloten het woord 'allochtoon' niet meer te gebruiken. Er volgde natuurlijk een tsunami aan nieuwsberichten. Maar waarom wil men het eigenlijk afschaffen? Wat bereiken ze ermee? En, een stukje woordadvies naar de lezer toe, wat moet jij nu doen?

De mooiste woorden uit de taalkunde

Het Nederlands heeft een enorme woordenschat. Toch worden heel veel woorden maar heel beperkt gebruikt, doordat ze jargon zijn: ze behoren tot het vocabulaire van een bepaalde beroepsgroep. Daarbuiten worden ze niet gebruikt, omdat mensen niet weten wat zo'n woord betekent. Eigenlijk is dat jammer, want sommige van die woorden kunnen best mooi zijn. Sterker nog: veel van die woorden zijn zo mooi dat als iemand met een mooie stem (mijn favoriet: Captain Raymond Holt uit Brooklyn Nine-Nine, luister maar) ze uitspreekt, dat ik dan een enorm taalgasme zou krijgen. Om dit te stimuleren deed Milfje rondvraag naar de Mooiste Taalkundige Woorden. Lees verder en bereid je voor op overdadig kippenvel!

Neuken in woordenboeken

Zijn jullie al een beetje bekomen van de Esquire-rel? Mooi, dan gaan we nu door met de volgende affaire. Milfje bladerde nietsvermoedend door een prachtig boek van Nicoline van der Sijs: het Calendarium van de Nederlandse taal. Hierin geeft ze een prachtig taalnieuwsoverzicht vanaf het jaar 12 voor Christus. Tjokvol met interessante feitjes, en in zijn totaliteit geeft het een mooi beeld van de ontwikkeling van onze taal. 

Blij en tevreden bladerden wij, tot ons oog viel op een Schokkende Anekdote. Lees maar mee.

1898 - (NL) Van Dale's groot woordenboek de Nederlandsche Taal vermeldt als eerste handwoordenboek het woord neuken, met als eerste betekenis '(gemeen.) beslapen, vleeschelijke gemeenschap met eene vrouw hebben' en als tweede betekenis 'zaniken' (met als voorbeeldzin: lig toch niet te neuken). Bij het schoolwoordenboek van Koenen, dat sinds 1897 verschijnt, zou het tot 1974 duren voordat dit taboewoord werd opgenomen, met als curieuze voorbeeldzin: ze spartelde tegen, maar ik heb haar toch geneukt. [...]

Par-neukend-DON? Wij Milfje willen niet neuken (betekenis 2), maar hallo, Koenen 1974, hoe is dat destijds precies door het redactieproces gekomen? En kom nou niet met 'een voorbeeldzin verwoordt niet de ethische ideeën van de auteur'. We mogen hopen van niet inderdaad, maar zo'n zin staat (waarschijnlijk: stond) er wel, en in de context van sexueel geweld tegen vrouwen overal ter aard is 'ie nú pijnlijk, kwetsend, verkeerd en tevens ook onnodig, en wassie dat in de jaren 70 al evenzoo. Wij hopen dat er in volgende edities beter nagedacht is over voorbeeldzinnen. Kan iemand met een hedendaagser Koenen het misschien voor ons checken?

Enfin, in het kader van 'Een betere wereld begint bij een paar suggesties van Milfje', hier voor Koenen 2017. 

Milfje neukt Koenen helemaal de moeder. 

'Kom je al bijna?' neukte zij hem van geen ophouden wetend.

'Kom je hier vaker? neukte hij hem lachend. 

Vrij verstandig, neuk een appel.

'Neuken' is, net als 'Milfje', geen goede term om te googelen. 

En jullie, lezerts? Stuur ons vooral jullie voorbeeldzinnen in! Wie maakt de beste?

Welke woorden schrijf je aanelkaar?

voordehandliggend (bron

Wij bij Milfje hebben allebei onze sterke en zwakke punten, qua taal dan. Het zwakke punt van Milfje-Marten is absoluut zijn spelling. "Ik ben daar slordig in, ik interesseer me er ook te weinig voor", verklaarde de aanstormde taalkundige geforceerd jolig. Gelukkig haalt Milfje-Sterre veel van zijn fouten eruit. Maar Milfje zou Milfje niet zijn wanneer hen niet eens keek naar wát voor fouten er in de stukjes staan. En daar bleek een interessante groep in te zetten. Milfje-Marten schrijft woorden namelijk vaak aan elkaar die los 'horen'. En dat is eigenlijk best voordehandliggend. 

Waarom word ik altijd Martin genoemd in plaats van Marten?

door Marten van der Meulen

De marter, in het Engels ook wel Marten genoemd...

Al zo lang ik me kan herinneren word ik met enige stelselmaat Martin genoemd. Als kind vond ik dat heel erg: waarom zeiden mensen mijn naam toch niet goed? Ik vond het ook altijd heel ongemakkelijk om mensen te verbeteren. Inmiddels ben ik ouder, wijzer, en vooral gewend aan dat het fout gaat. Bovendien vind ik in toenemende mate taalfouten, zelfs over mijn eigen naam, eerder interessant dan irritant. En dus dacht ik laatst, toen iemand De Fout weer eens maakte: hoe komt het eigenlijk dat dat fout gaat? 

Werkwoordsvormen, ze zijn a-veranderend

Is het verfrissend of een vergissing dat Bob Dylan de nobelprijs voor de literatuur heeft gekregen? Mensen, dat mogen jullie lekker onderling uitvechten. Sowieso: waar maken jelui je druk om zeg. Hoe dan ook, Milfje heeft meer te melden over een interessant taaldingetje dat in Bob's oeuvre voorkomt: werkwoorden met een a- ervoor, zoals in The times, they are a-changing. Wat doet dat a'tje daar?

Nederlands is de taal van werk

door Marten van der Meulen

De afgelopen maanden heb ik, samen met een aantal collega's van het Meertens Instituut en de Universiteit Gent (met name Fieke van der Gucht) hard gewerkt aan Staat van het Nederlands. Het doel van dit project: het in kaart brengen van de taalkeuze van inwoners van Nederland en Vlaanderen. Afgelopen vrijdag werden de eerste resultaten bekend gemaakt door de Taalunie, de opdrachtgever van het onderzoek. We schreven een rapport over de taal van het bedrijfsleven, dat hier beschikbaar is. Er stond een kort stukje over het rapport in NRC (letterlijk ons persbericht + links naar 2 semi-ongerelateerde stukken). Maar ik wil toch ook zelf even vertellen over het project: wat de eerste resultaten zijn, waarom die belangrijk zijn, en waarom dit onderzoek belangrijk is. 

Het Nedersaksisch, of: hoe de EU een slapende reus kan wakker maken

Door Sterre Leufkens

Lang, lang geleden (nou ja, vorige week) begon in een streek ver hier vandaan (nou ja, Assen) een historische queeste. Twee bussen met sprekers van de Nedersaksische taal doorkruisten stad en land. Tegelijk stak een arsenaaltje deskundigen, waaronder ondergetekende, provincie-, lands- en taalgrenzen over. Ze begaven zich naar het Europese hol der minderheidstaalbeleid. Met slechts één doel voor ogen: het bijwonen van de conferentie over het Nedersaksisch taal, georganiseerd door Europarlementariër Annie Schreijer-Pierik en haar koene collega Jens Gieseke. Lees hier het verslag van hun belevenissen.

Plaatsnaam! Uitroepteken!

Laatst schreven we al eens over de Canadese plaats Saint-Louis-du-Ha! Ha!, de enige plaatsnaam! ter wereld die twee uitroeptekens bevat. Tsja, als je zo'n zin leest, dan MOET je natuurlijk verder zoeken. Aldus geschiede, en zo kwam ik op nog minstens één andere plaatsnaam! met een uitroepteken in Groot-Brittannië, een valsspeler in de VS en twee in Zuid-Afrika. Heerlijk :)

Megalekker boek vol keinuttige knaltips!

door Sterre Leufkens

Er is weer een hoop te doen over de schrijfvaardigheid van studenten. Die maken spelfouten, heffen e-mails verkeerd of überhaupt niet aan, kunnen hun teksten niet structureren, enzovoortsss. Of dat allemaal waar is en zo ja, wat er aan zou moeten gebeuren, dat weet ik niet. Wat ik wel weet, is dat ik mijn studenten het boek ‘Fan-tas-tisch om hier te zijn! Verbeter je taalgebruik’ ga aanraden. Want daaruit kun je leren wat in teksten écht belangrijk is: effectief je boodschap overbrengen.

Een gloednieuw taalspel: woorden en lettervormen!

Zo, het is weer maandag, en dat betekent: tijd voor leuke dingen. Wij Milfje is gek op leuke dingen. Op controniemen, watervuurzinnen, pangrammen, zelfbeschrijvende woorden. Op liedjes over taal, op mooie nieuwe woorden. Maar het liefst van allemaal hebben we de taalspelletjes. Spelen met je liefste bezit op telkens nieuwe manieren, is dat niet het heerlijkste wat er is? Gelukkig zijn er meer mensen die onze passie delen. Een van die mensen is Gijs Kramers, een taalminnende man die ons eerder al spannende spellen bracht. Hij kwam nu met het volgende: lettervormwoorden.

Kun je zelfoverschatting testen?

door Marten van der Meulen

Afgelopen dinsdag schreef ik (niet Milfje, maar Marten, zoals ook boven het stuk vermeld) een reactie op dit stuk van Rik Smits in Vrij Nederland. Smits schreef daarop hier (€) een reactie. Belangrijkste punt van zijn reactie lijkt dit:

"In mijn stuk staat namelijk helemaal niet dat Nederlanders slecht in Engels zijn, het wordt niet eens gesuggereerd en ik zou dat ook niet willen. Wat er staat is dat Nederlanders geneigd zijn hun kennis van het Engels te overschatten – ongeacht hun objectieve niveau."

Uit het feit dat Vrij Nederland over het stuk twittert met de hashtag #Dunglish én blijkbaar een inleiding schrijft die de lading van het stuk niet dekt, blijkt volgens mij dat dat niet helemaal zo is overgekomen. Maar goed, zelfs als het stuk daarover ging, dan blijft mijn centrale punt overeind: ook voor deze stelling geeft Smits geen bewijs. Sterker nog: in zijn repliek stelt hij dat dat niet hoeft en niet kan, omdat het een ervaringsfeit is, en dat hoeft geen bewijs. Voordat algemeen geïnteresseerde Milfje-lezertjes afhaken: het is niet alleen repliek-op-repliek wat ik hier doen. Ik zal namelijk ook een interessant methodologisch punt proberen te beargumenteren: hoe bestudeer je zelfoverschatting?

Nederlanders slecht in Engels? De anekdote regeert

door Marten van der Meulen

Ik ben een fervent lezer van het blad 360. Interessante artikelen van over de hele wereld, en leuke thema's. De laatste aflevering heeft als thema 'Welkom in de feitenvrije samenleving'. Artikelen gaan over brexit en de experts, over Poetin, over Trump. Maar we kunnen het best dichter bij huis zoeken. Schrijven over taal gebeurt namelijk ook feitenvrij. Zo stond er gisteren een lekker feitenvrij stuk van Rik Smits in de Vrij Nederland. Ach jongens, geloof toch niet alles wat je leest: in dit stuk staan minstens twee academische doodzonden.

E-mail aanheffen, dat kan haast niemand

door Marten van der Meulen

Vorige week stond er weer eens een stuk in de NRC over hoe slecht studenten kunnen spellen. Ach, het is het zoveelste bericht, met de gebruikelijke problemen (anekdotisch bewijs, geen vergelijking met verleden, geen vergelijking met andere bevolkingsgroepen). Ik neem het dus allemaal met een korrel zout. Maar één opmerking in het bijzonder trok mijn aandacht. Jongeren schijnen ook al niet meer te weten hoe ze een e-mail moeten aanheffen. Daar is wel wat over te zeggen.

Taaltheorie met Kakhiel

Door Sterre Leufkens

Voor een lekker stukje humor moet je bij de cabaretiers zijn. Of bij komieken die niet zelf praten, maar grappige filmpjes en plaatjes in elkaar plakken. Zie bijvoorbeeld het enorme succes van Sander van der Pavert aka Lucky TV, en de held van onderstaand stuk, Kakhiel. Voor wie hem niet kent: Kakhiel neemt stockfoto's en gooit daar een dialoogje bij, waarin hij alledaagse taal vaak letterlijk neemt. Lekker flauw, maar het werkt wel. Zijn grappen zijn trouwens ook ideaal om bepaalde taalkundige begrippen uit te leggen, quod erit beneden demonstrandum. 
Wie houdt van grappen uitleggen: verder lezen. Wie van taalkundige duiding houdt: verder lezen. Wie houdt van olijke woordgrappen lezen: verder lezen. Wie niet in een van deze categorieën valt: welkom bij Milfje, dit is wat we doen.

Imponeer je baas met deze 10 Franse uitdrukkingen!

September, de Maandagmorgen van het Jaar. Deze week zijn veel mensen weer aan de slag na een welverdiende vakantie. Zo ook Milfje (eigenlijk al een week maar eh bien). Het is een tijd van nieuwe kansen, een nieuw begin, en dus ook frisse eerste indrukken maken. En hoe maak je indruk? Tuurlijk, met kekke vakantieverhalen. Maar imponeren kun je natuurlijk ook best doen door een beetje sjieke taal te gebruiken. Eerder gaven we al wat tips over het gebruik van Latijn, maar nu is de sjiekste taal van allemaal aan de beurt. Milfje brengt u 10 Franse Uitdrukkingen om Uw Baas te Imponeren!

Werd dit stukje geschreven door Rembrandt?

Zojuist, bij het doornemen van de ochtendkranten, viel mijn oog op de volgende kop: "Rembrandthuis jokt een beetje over echtheid schilderij". Sowieso een opvallende kop, want jokken, dat doen alleen kinderen (dacht ik). De kwestie geeft ons echter inzicht in argumentatieve richting en de manier waarop de verschillende media's omspringen met het presenteren van informatie. Tsja, wij kunnen ook wel een kop boven ons stuk zetten, lekker suggestief. Het is geen leugen: we stellen gewoon een vraag. Overigens hebben we dit stukje gewoon zelf geschreven hoor :)

Waarom is er geen Taalkundige des Vaderlands?

Je kunt het zo gek niet bedenken, of de gemeente Amsterdam heeft er een mannetje/vrouwtje voor. Een stadsdichter, een stadstekenaar, acht (!) stadsecologen, een nachtburgemeester en binnenkort zelfs een fietsburgemeester. Ons Vaderland doet het zelfs nog beter: dat heeft ook nog een Denker des, een Componist des, een Fotograaf des, en natuurlijk ook de Dichter des. Maar weet je wat niet bestaat? Een stadstaalkundige of een Taalkundige des Vaderlands. Terwijl dat toch echt een heel goed idee zou zijn: taal speelt een niet te onderschatten rol in politiek, onderwijs, integratie en een keur aan andere gebieden. Politiek, doe er wat aan!

Áfram Ísland!!!!

Heel Milfje is dol op voetbal. En op underdogs. En op bijzondere talen. Kortom: Milfje hartje IJsland! Vandaar, een paar flinke bollen IJS naar jullie toe, inclusief een wat&hoe voor wie vanavond wil supporteren. #Hupijsland #HOO! 

Rijksmuseum maakt blij met dode mus en discrimineert bovendien

Vorig jaar kocht de Nederlandse staat twee schilderijen van Rembrandt. Daar was nog flink wat over te doen geweest: waarom zou je 80 miljoen betalen voor zo'n object, terwijl je dat ook gewoon in de cultuursector kunt pompen, of er iets anders nuttigs mee kunt financieren. Enfin: inmiddels hebben "we" ze samen met Frankrijk gekocht. Binnenkort zijn de portretten te bezichtigen in het Rijksmuseum. Van een kennis kreeg ik het volgende vreugdevolle bericht doorgestuurd: 

Zoektocht naar Marten en Oopjen van nu!

We ontmoeten ook graag de Martens en Oopjens van nu! Iedereen die met zijn paspoort of identiteitsbewijs kan laten zien dat hij/zij officieel “Marten” of “Oopjen” heet (letterlijk zo gespeld) mag ze gratis al een dagje eerder bekijken, op 1 juli. Neem je paspoort mee naar het Rijksmuseum (kassa 1 / ronde Infobalie) en wie weet zien je dan!

Kijk, dat is natuurlijk leuk voor Milfje-Marten! Ik neem vrijdagochtend vrij om naar het Rijks te gaan. Wel grappig, Oopjen, die naam kende ik niet. Best benieuwd was ik naar de verspreiding van die naam heden ten dage. Gelukkig is er een makkelijke manier om achter het voorkomen van namen te komen. Ik trok mijn digitale jasje aan, en toog naar de schitterende Voornamenbank van het Meertens Instituut.

Maar dan! Tot mijn verdriet komt de naam Oopjen tegenwoordig niet voor (zie maar hier) Dat is dus lekker makkelijk van het Rijksmuseum: gratis toegang beloven voor niet-bestaande mensen. Zo kan ik ook kadootjes weggeven: iedereen die VHLJLEIUXHB heet krijgt van mij een gratis massage. En het erge is: hiermee discrimineert het Rijks dus! Want er zijn minder dan 5 vrouwen in Nederland die "Marten" als volgnaam hebben. Alleen mannen lijken dus welkom bij de pre-show. Het is overigens mogelijk dat de naam wel voorkomt, maar dat hij niet in de Meertens database zit (hoewel onwaarschijnlijk).

Nu, het valt allemaal wel mee. Op zaterdag 2 juli is het museum voor iedereen kosteloos te bezoeken. En het Rijksmuseum hebben wij hoog zitten: een van onze eerste succesvolle blogs ging over hun! Maar zo'n actie, dat is toch wel jammer. Zoek het gewoon ff uit. Kleine moeite. 

De reclame dat je wist wie er ophef van zou komen

Hadden jullie 'm ook gespot? Het is alweer even geleden, maar in bushokjes, op billboards, en op talloze andere kapitalistiese lokaatsies hing een poster, met daarop de zin: 'Dit is de website dat uw geld verplaatst zonder dat u zich hoeft te verplaatsen.' #ophef en #boos, want dat is natuurlijk een knots van een fout, die tot het ontslag van een eindredacteur moet hebben geleid, of juist tot het definitief aannemen van een marketingexpert. Maar goed. Stel, u bent klaar met taalfoutenbingo en u vraagt zich af: hoe komt iemand erbij deze fout te maken? Milfje draagt een mogelijke verklaring aan. 

Onderzoek: de Staat van het Nederlands

door Marten van der Meulen

Welke taal gebruiken inwoners van Nederland en Vlaanderen in welke situaties? Wanneer kiezen mensen voor Nederlands, en wanneer voor Frans, Fries, Chinees, Tamazight, Turks, of een andere taal? In onze internationale en multiculturele samenleving zijn antwoorden op deze vragen niet meer vanzelfsprekend. Daarom heeft de Taalunie het project 'Staat van het Nederlands' in het leven geroepen. Binnen dit project worden op verschillende manieren data verzameld om te zien hoe het gesteld is met de taalkeuze in Vlaanderen en Nederland.

Het Meertens Instituut en de Universiteit Gent richtten hiervoor het StaatNed-panel in. Leden van dit panel wordt gevraagd een online enquête in te vullen. De enquête bestaat uit vragen over uw eigen taalkeuze en over talen die u ziet en hoort in uw omgeving. Vragen gaan over verschillende situaties, zoals op het werk, bij u thuis, in media en in onderwijs.

De enquête is hier te vinden. Maar daar blijft het niet bij. We willen ook weten hoe de taalkeuze in Vlaanderen en Nederland zich in de toekomst ontwikkelt. We willen u daarom vragen vanaf nu iedere twee jaar (een deel van) de vragenlijst opnieuw in te vullen. Als u deelneemt aan de enquête krijgt u t.z.t een samenvatting van de resultaten toegestuurd. Ook wordt een aantal leuke taalboeken verloot, die de Taalunie beschikbaar stelt.

Nogmaals: door op deze link te klikken komt u bij de enquête. Voor meer informatie, vragen of opmerkingen stuur een e-mail naar Fieke Van der Gucht (Vlaanderen) of Marten van der Meulen (Nederland).

Hartelijk dank, namens de StaatNed-projectgroep,

Fieke van der Gucht en Marten van der Meulen

Email: marten.van.der.meulen[at]meertens.knaw.nl

          Fieke.VanderGucht[at]UGent.be

Hoeveel talen worden er in Nederland gesproken?

Niemand die het weet. Hop, stukje af. Nee hoor, we zullen het nog iets verder toelichten, maar wees gewaarschuwd: een antwoord gaat u niet krijgen. Let maar eens op!

Verbeter de wereld, begin bij een woord

Nou lieve lezer, u ziet er weer gay uit vandaag!

Wat denkt u, heb ik net een compliment gegeven, of heb ik u beledigd? Op middelbare scholen in het land zullen ze het laatste zeggen. ‘Gay’ betekent zoiets als lelijk, saai, stom, verwijfd (in negatieve zin). Homo’s mogen dan het imago hebben zich hip en stijlvol te kleden – het woord ‘gay’ betekent juist het tegenovergestelde. En dat is jammer.

Waar komt ha-ha vandaan (de greppel, niet de lach)?

Ik was een beetje op Funda aan het grasduinen, en bij een van de huizen (overigens mild buiten mijn prijscategorie) kwam ik de volgende zin tegen:

"Er is zelfs een ha-ha (saut-de-loup), waardoor men 'hekloos' uitkijkt op het eigen bos."

Ongelooflijk dat ik nooit eerder een stukje heb geschreven over mijn favoriete linguistische landschaparchitecturale element! De ha-ha! Parel in het landschap, en een aanwinst voor iedere landschaphobbyist! En als bonus geven we u nog:

de enige plaatsnaam ter wereld met uitroeptekens in de naam!!!

De meest dubbeloppe plaatsnamen

Plaatsnamen zijn geweldig als studieobject. Als er al geen leuk verhaal bij verzonnen is (Leiden, Wierum), dan geven ze wel een fascinerend kijkje in de geschiedenis (Oegstgeest). Of ze gaan zwerven en worden in een populair stripboek gebruikt (Gotham). Ook taalkundig gezien zijn plaatsnamen interessant. Er kunnen overblijfselen van verloren talen inzitten (zoals Keltisch), en ze kunnen bestaan uit elementen waarvan wij de betekenis niet meer weten. Door dat laatste kan het voorkomen dat plaatsnamen eigenlijk twee keer hetzelfde zeggen. De dubbelop-plaatsnaam!

Milfjes Grote Cryptogrammencursus

Cryptogrammen: je houdt ervan of je vindt ze stom. Zelfs een paar van de meest fervente taalpuzzelaars/kruiswoordraadselliefhebbers/Zweedsraadsel-fetisjisten/rebusgenieters onder mijn vrienden zeggen soms, als ik met de Scrypto aan kom zetten: 'Oh... dat snap ik niet hoor.' Nou mensen, smaken mogen dan verschillen, maar als je iets snapt, dan kun je daar wat aan doen. Gelukkig is Milfje-Sterre een expert en ervaringsdeskundige. Daarom dus hier de tips, de trucs, de toestand, lekker op tijd voor een zomer lang puzzelen: hoe werkt een cryptogram eigenlijk?

Nieuw taalspel: tegelijkertijd onder vuur en water

Onderzeeboot (voor het geval je vergeten was wat dat was)

We hebben al flink wat taalspelletjes gedaan met Milfje, maar deze hadden we nog niet. Credits: dit lijstje met shower thoughts. Daarin kwam ik (vrij vertaald) dit zinnetjes tegen:

Een onderzeeër kan tegelijkertijd onder vuur en onder water liggen.

Boem! Taalgasme! Schitterend! Je krijgt dus de volgende opbouw: een entiteit X moet tegelijkertijd voldoen aan conditie Y en Z, waarbij Y en Z tegenovergesteld zijn. In het geval van de onderzeeboot is er ook nog sprake van een metafoor, want "onder vuur" betekent dat er op geschoten wordt, niet dat men zich letterlijk beneden ten opzichte van het vuur bevindt, in ruimtelijke zin.

Een naam voor deze categorie weet ik nog niet, en ook de afbakening zal zich gaandeweg moeten ontwikkelen. Moet die metaforische laag erin? Misschien maar wel, anders wordt het wellicht te flauw. De volgende uitspraak is dus misschien niet goed:

Een lijk in een doodskist in een vliegtuig is tegelijkertijd in de grond en in de lucht.

Wat vinden jullie? Nieuwe voorbeelden! Meer regels! Discussie! Hoera, taal!

Sterres nieuwe boek is uit: Taal!

O wat zijn wij heden blij: het nieuwe boek van Milfje-Yin, beter bekend als Sterre Leufkens, is uit! En, je verwacht het niet, het gaat over taal. Het heet: Taal!

Het boek is een deel in de reeks 'Elementaire Deeltjes', waarin wetenschapperts allerlei onderwerpen introduceren. Dit staat op de achterkant:

'Taal is een communicatiemiddel, maar ook een systeem van regels en woorden. In dit Elementaire Deeltje wordt taal bekeken met de blik van onder andere een kind, een dier, een hersendeskundige, een socioloog en een politieman, om zo tot een compleet beeld te komen van wat taal allemaal is, wat we ermee kunnen doen, en waarom we maar niet kunnen ophouden met (erover) praten.' 

Meer info zie je in deze blitse trailer, gemaakt Marc van Oostendorp. Daar lees je ook meteen het voorwoord van het boek, geschreven door Marc Hemzelf! Hier kun je bovendien het interview door Gerard Ekdom (radio 2) terugluisteren. Ook in Vlaanderen is het boek te koop: website De Taalsector schreef er een leuk artikel over. En er is een mooie recensie van Mathilde Jansen, van kennislink. 

Voor ik het vergeet: bestellen kan HIER! Slechts €9,95, of minder als je meteen een tweede deeltje koopt (bijvoorbeeld over Niets). 

Leve de Kleerhanger! en andere bijnamen uit het wielrennen

Voor wie het gevolgd heeft: de Giro d'Italia zit er weer op. Helaas voor Steven Kruiswijk heeft hij de ronde niet op zijn naam kunnen schrijven. Toch was het weer een feest - niet alleen voor de wielerliefhebber, maar ook voor de taalliefhebber. Want wielrennen is een sport die uitnodigt tot het geven van bijnamen. Waarom dat juist in het wielrennen gebeurt, weet ik niet. Misschien komt het doordat etappes zo lang duren en commentators weinig te doen hebben.

Een minimaal aantal tafels (4): wat betekent dat?

Taal en recht zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Af en toe duiken er dus rechtskundige kwesties op, die eigenlijk eerder taalkundige kwesties zijn. Bekend voorbeeld: scheldwoorden. Daarover zijn legio's zaken bekend, te beginnen met het Kraai-arrest (1902: kraai is geen scheldwoord), tot aan het Mierenneuker-arrest (2012, mierenneuker is geen scheldwoord). Maar nu etwas total anderes! Er is een conflict over een zekere hoeveelheid tafels in een Amsterdamse horecagelegenheid. Spanning en sensatie!

Kunnen wij dieren begrijpen?

Als een leeuw kon spreken, dan zouden we hem niet verstaan (© Wittgenstein). Daarmee bedoelde onze Oostenrijkse vriend niet dat wij mensen per definitie niet in staat zijn om andere dieren te begrijpen, zo betoogt Eva Meijer in haar fascinerende boek ‘Dierentalen’. We zijn daar wel degelijk toe in staat, en er zijn dan ook veel voorbeelden van echte, complexe communicatie tussen dieren en mensen. We kunnen dierentalen alleen pas begrijpen, als we ons werkelijk in ze inleven: in hun cultuur, hun leven, hun betekenis.

Niet mollen! Nieuw werkwoord in het Nederlands gespot!

O Voetbal International, website van mijn dromen. Altijd de leukste voetbalnieuwtjes, altijd de hipste taalinnovaties. Hadden we al de vele verschijningsvormen van de hattrick en de Enige-Andere Constructie, nu hebben we een heus werkwoord met een Nieuwe Betekenis. 

Rechts is waar de duim links staat

Op 17 februari vonden we een mail in onze inbox, getiteld "Een frustratie". We bereidden ons al voor op weer een klacht over ons niet-conform-het-Groene-Boekje-spelgedrag, maar er was iets veel ergers aan de hand. "Ik stuur u als fan van Milfje Meulskens (top! red.) deze mail omdat ik een frustratie heb in verband met het feit dat een Vlaamse auteur in Nederland nauwelijks of geen aandacht krijgt." Aldus de hartekreet van neerlandicus José Vandekerckhove. Het onderwerp van zijn frustratie: het gebrek aan Nederlandse aandacht voor zijn in september vorig jaar verschenen boek Rechts is waar de duim links staat. Nu, wij zijn vóór Nederlands, boven of onder de landsgrens. Een recensie dus van dit Vlaamse boek.

Taalfoutenbingo

Dames en heren! Mannetjes en vrouwtjes! Milfje presenteert: een spel voor het hele gezin. Misschien zijn jullie thuis of op kantoor al zeer bedreven in het taalfoutspotten. Dan is het gezellig om over te stappen op het bekijken van reacties op taalfouten. Je zult zien: daar zit eigenlijk verrassend weinig variatie in. Perfect dus voor een potje oerhollands bingoën! Print onderstaande bingokaart uit, 1 per deelnemer, surf naar een reactie-sectie onder een bericht over taal (bijvoorbeeld deze of deze hierzo), en: afstrepen maar. De winnares (x/m/v) kan bij ons een prijs claimen: een wetenschappelijk verantwoord stukje over een 'taalfout' naar keuze!

Komt door de jongeren	Nederlanders zijn niet trots op hun taal	Keik un vautjuh!	Komt door het Engels
Taalkundigen vinden alles maar goed	Dit hoor je steeds vaker	Komt door het slechte onderwijs	Ze kunnen niet meer spellen tegenwoordig
Het moet allemaal maar simpeler tegenwoordig	Verloedering!	Vroeger lazen we allemaal nog goede boeken	Komt door de vluchtelingen
Wie taalfouten maakt kan niet helder denken	Komt door sociale media	Het Nederlands gaat naar de knoppen	Straks praten we allemaal straattaal

Officiële lied EK 2016 in het Engels: ophef om niets

Muziek, dat zit mensen hoog. We kennen allemaal mensen die mega-hardcore-kilo-veel weten over een bepaalde band, of die de meest Obscuro de Clown-bizarre muziek luisteren. Maar ook in het algemeen is muziek belangrijk. Misschien dat daarom mensen ook in het geweer schieten als het over de taal van muziek gaat. Dat al die liedjes maar in het Engels zijn, dat is toch ongeheurd! Nu dan was er ophef (agitation noemen ze dat) over het nieuwe lied voor het EK voetbal in Frankrijk. Dat zal ook in het Engels zijn. Onee! Verloedering, Engels, bang! Spoiler alert: het valt allemaal wel mee.

Jij bent de enige! (samen met iemand anders)

Een van de nadelen van taal is dat je het altijd lineair moet presenteren. Of je praat of schrijft: je presenteert taal stukje voor stukje. Dat betekent dat je mensen een beetje op het verkeerde been kan zetten. Ik had een tijdje terug (toen ik nog voor de MOOC van Marc werkte) enorme ruzie met iemand, omdat wij zeiden: "Iedereen heeft taal, behalve in uitzonderlijke gevallen". Voor mij een normale constructie, voor mijn gesprekspartner niet. Nu kwam ik laatst nog een dergelijke constructie tegen, die heul vreemd aandoet. Geen andere constructie doet vreemder aan (samen met één andere).

Game of Language: wat vinden we ervan?

Nederland viel gisteravond in twee groepen uiteen: zij die de nieuwe Game of Thrones keken, en zij die de nieuwe taalshow 'De Tafel van Taal' keken. Margriet van der Linden verwelkomde 2 teams van BN'ers die het tegen elkaar opnamen in 'een vrolijkspannende quiz met vragen waarop het antwoord eigenlijk bij iedereen op het puntje van de tong ligt. Want taal verbindt ons allemaal.' Het persbericht belooft verder de taal tot in haar verste uithoeken te verkennen, dus Milfje koos voor deze Game of Language. Lees hier heur overpeinzingen. 

Kwarkbaardgate: over samenstellingen

Reclame: vaak behoorlijk irritant, maar het leidt wel tot allerlei razend interessante taalobservaties. Zo ook bij het plaatje hiernaast - zagen jullie 'm ook overal hangen? Net als de schrijver van dit stukje vroeg ik me dan steeds af: hoe eet je met zo'n baard enigszins fatsoenlijk een bakje kwark leeg? Maar daar gaat dit stukje niet over. Nee, dit stukje gaat over de samenstelling 'kwarkbaard'. 

Wijdvertakte wortels: aanrader voor gevorderde taalliefhebbers

Dialecten: wie kent ze niet? Dat geldt niet voor etnolecten: van taalvarieteiten van bepaalde etnische/culturele groepen (zoals het Indisch Nederlands en het Marokkaans Nederlands) weten we minder, en als het erover gaat is dat meestal in negatieve zin. Frans Hinskens, werkzaam aan het Bureau Meertens Instituut, leidde een onderzoek naar etnolecten, en schreef er dit boekje over. Alle werknemers van het Meertens Instituut kregen het cadeau op 1 januari, en het is bovendien voor jou en allevrouw verkrijgbaar (hierzo). 'Milfje, moet ik dat kopen?' Nou, misschien wel, lees maar ff. 

Troostende taal

Taal is een handig ding, maar soms heb je er niks aan. Denk maar eens aan de situatie waarin iemand overleden is, en je een nabestaande wilt troosten. Het liefst zou je in taal uitdrukken wat je voelt, hoe erg je het vindt, dat je meeleeft, al die dingen, maar woorden schieten op zo'n moment tekort om zulke gevoelens echt uit te drukken. En dan zeg je maar: 'Ik heb er geen woorden voor'. Waarom is taal zo onhandig, juist voor zo'n sociaal relevant gebeuren als troost?

Ik rebel of ik rebelleer?

door Marten van der Meulen

Bron: De Volkskrant

Verwondering, niet veroordeling. Daar gaat het bij Milfje om. Al meer dan 3 jaar observeren we taalgebruik. We proberen daarbij niet te oordelen. Dat betekent niet dat we alles even mooi vinden: we houden die mening gewoon voor ons (meestal dan). Vandaag had ik daar moeite mee. Ik observeerde namelijk weer eens een taalfenomeen, en wel in de Volkskrant. Mijn eerste reactie was: fout! Maar toen ik er eens dieper in dook, bleek het eigenlijk heel leuk te zijn. Zie, ik nam er een screenshot van (het origineel is hier). Hou je vast jongens en meisjes: in deze tekst staat iets wat nog nooit werd vertoond in het Nederlands!

Veldwerk in de voetsporen van Maarten Koning

door Sterre Leufkens

Numero 58 in de Canon van de Nederlandse Literatuur: Het Bureau van J.J. Voskuil. In zeven delen volg je de hoofdpersoon Maarten Koning (gemodelleerd naar Voskuil zelve), en dan vooral zijn dagelijkse beslommeringen op zijn werk aan een cultureel onderzoeksinstituut (gemodelleerd naar het Meertens Instituut). Maarten doet daar onderzoek naar de regionale variatie in cultuurverschijnselen zoals bijvoorbeeld, hilarisch hoogtepunt, wat men zoal doet (begraven, in de boom hangen) met de nageboorte van het paard. Het Meertens Instituut bestaat nog altijd, en onderzoekswerk zoals Voskuil deed gebeurt ook nog altijd. De hedendaagse taalkundigen werkzaam bij Milfje Meulskens treden nog dagelijks in Voskuils voetsporen en constateren: er is niks veranderd. 

Batman vs Superman: waar komt de naam Gotham vandaan?

Hoera, we mogen weer naar de bioscoop! Morgen komt namelijk Batman vs Superman uit, en wie wil daar nou niet heen? Qua taal is het een behoorlijke lauwe film, want de namen van de superhelden zijn ongeveer zo'n weinig creatief als ze maar komen (nee, neem dan Deadpool en Negasonic Teenage Warhead!). Bovendien zit er geen verzonnen taal in (echt jongens, dat heb je nodig tegenwoordig! Game of Thrones! Avatar! Star Trek!). We hebben eigenlijk maar één interessant woord. De naam van de stad waar het verhaal zich afspeelt: Gotham. Uw razende reporter Milfje pelt laagje voor laagje de betekenissen van deze naam af.