ən odə an ipa

Door Sterre Leufkens

Het zal jullie niet ontgaan zijn: we schrijven weleens over de uitspraak en spelling van buitenlandstalige woorden, zoals quinoa, sriracha, hummus, en shoarma. Dat dit zulke heikele kwesties zijn, komt gedeeltelijk doordat de spellingsmethoden van verschillende talen niet op elkaar aansluiten. De letter u staat bij ons voor de klank uit put of kuukelekuuu, maar een Duitser spreekt 'm uit als de oe van doeidoei. En dan zijn er ook nog letters én klanken die in de ene taal wel, maar in de andere niet bestaan. Mensenkinderen, wat onhandig, hadden we nou toch maar een internationaal alfabet! Oh wacht... Dat hebben we!

De 6 fijnste podcasts voor taalgenieters

Cassettebandjes. Cd's. Radio. Allemaal passé. De toekomst, dat is de podcast! Eigenlijk ook een soort radio, maar dan 'on demand', oftewel beluisterbaar wanneer je wilt. Het bestaat al een tijdje en dat betekent dat er een fan-tas-tisch aanbod bestaat aan podcasts met interviews, talkshowachtige toestanden, verhalen van bekende en minder bekende mensen, waargebeurde en fictieve vertellingen, muziek, poëzie, wetenschap - je kunt het zo gek niet bedenken of er bestaat een podcast over. Milfje beluisterde er een hele hoop en raadt jullie, taal(kunde)liefhebbers pur sang, de onderstaande aan. 

Ish en achtig: onzekerheid in taal morfologisch opgelost

Een van de belangrijkste functies van taal is het Beschrijven van de Werkelijkheid. Je zou denken dat we er  allemaal bij gebaat waren om beschrijvingen zo nauwkeurig mogelijk doen. En dat doen we dan ook vaak. Heel vaak echter doen we dat niet, maar dekken we onszelf op de een of andere manier in. De redenen daarvoor zijn lopen uiteen, maar vaak zijn zulke hedges een soort voorzichtige manier van zeggen: ik weet het niet helemaal zeker. Het kan ook een uitdrukking van een nuance zijn, waarmee je iets verzacht. Veel van die indek-woordjes zijn vrij bekend: zeg maar, een beetje, min of meer, soort van, like (we schreven er al eerder over). Laatst echter viel me op dat mensen nog op een andere,  morfologisch zeer interessante manier omgaan met onzekerheid: door het gebruik van ish en achtig.

Hoe spreek je pho uit?

Door Marten van der Meulen

Wij van Milfje hebben een aantal onderwerpen waar we maar geen genoeg van kunnen krijgen. Liedjes over taal bijvoorbeeld, of nieuwe woorden in de voetballerij. Ook de uitspraak van eten blijft een smaakvol onderwerp: quinoa, sriracha, hoemoes, oregano: de lijst is schier eindeloos. Maar misschien wel het moeilijkst uitspreekbare en toch ook lekkerste gerecht van allemaal hebben we nog niet gehad. Daarom vandaag een ode aan een van mijn favoriete gerechten: hoe spreek je pho uit?

Kebab, tjap tjoy en hoemoes: hoe schrijf je het, hoe spreek je het uit?

Alweer een poos geleden kregen wij Milfje een mailtje van de huisblogger van Thuisbezorgd.nl (zo ver zijn we blijkbaar, dat zelfs een site als Thuisbezorgd een huisblogger heeft). In het kader van ons-helpt-ons vroeg zij of wij aandacht zouden willen besteden aan een post van haar over verkeerd gespelde namen van gerechten. Hoe leuk ook, dan blaf je toch wel tegen de verkeerde boom op: wij vinden al die beregeling maar betutteling. Bovendien kunnen er culturele redenen zijn voor spellingsverschillen: wie zijn wij om Arabieren de Hebreeuwse manier van shoarma-spellen op te dringen? Daarom bespreken wij een aantal culinaire hoogtepunten die je van ons op verschillende manieren mag spellen. Meer variatie is meer beter! Denk om je bloeddruk en maak je vooral zorgen om belangrijke dingen. 

De taalwetenschap achter het kofschip

Door Sterre Leufkens

Wat steenkoolfabrieken zijn voor het klimaat, dat zijn de d's en de t's voor de Nederlandse spelling. Mensenkinderen, wat een energie hebben we al niet de ozonlaag in gestuurd met ergernissen, onderwijs, oproepen tot hervorming, en nog meer ergernissen. Wij mengen ons vandaag eens even lekker niet in de discussie over het nut van d/t-regels, of over het al dan niet terecht/interessant zijn van ergernissen (dat deden we namelijk hier al). Nee, vandaag geven we jullie een stukje taalkundige info waarmee je dat hele f*cking kofschip niet meer nodig hebt. Lees dit stukje en je zult opeens het licht zien achter het sexy fokschaap!

Rare woorden (3): pienter, schrander, monter

Door Marten van der Meulen

Ons Milfje houden van le mot juste. Ik merkte dat laatst weer toen ik iemand hielp een aanvraag te redigeren. Hoe heerlijk is het om een mooi woord te kiezen dat vier andere woorden vervangt terwijl het nog beter de lading dekt dan alle vier tesaam? Dat soort fraaie woorden heb je ook om het gedrag van mensen te beschrijven. Daar moest ik aan denken, toen iemand de kamer binnen kwam lopen op een manier die alleen te beschrijven was als monter. Wat een leuk woord is dat toch, ook al hoor ik het niet vaak. Wat betekent dat woord eigenlijk? Is monter eigenlijk in een categorie te plaatsen met pienter en schrander? Monster aan op het fregat Zr.Mrs. Etymol voor een nieuwe strooptocht!

Letters benoemen

Door Sterre Leufkens

Je kent het wel: je bent aan de telefoon met een Belangrijk Persoon, je geeft je postcode door, en je arriveert bij de letters. Wat doe je? Kijk, als het XX is, dan gaat het wel. Maar wat als je woont op 1234 MN? Dan ben je dus mooi de sjaak. Want letternamen uitspreken, lieve lezers, is geen kattenpis, en voor je het weet ligt je post een paar straten verderop. 

Taalmemes: sneeuwklonen zijn awesome

Door Sterre Leufkens

Je kent dat cliché wel: de Inuit hebben 100 woorden voor sneeuw. Of dat nou waar is of niet, het fenomeen is zó bekend dat je het op allerlei andere culturen kunt toepassen. Nederlanders hebben 100 woorden voor regen. Amerikanen hebben 100 woorden voor hamburgers. Brabanders hebben 100 woorden voor worstenbroodjes. En ga zo maar door. Taalkundige Geoffrey Pullum doopte het verschijnsel een 'sneeuwkloon': een zinnetje met een vaste structuur, waar je op specifieke plekken steeds andere woorden in kunt vullen. Een soort meme van taal dus, en het zal je niet verbazen dat Milfje daar reteblij van wordt. Jij ook? Doorlezen maar! 

Rare woorden (2): ettelijk, tamelijk, ontiegelijk

door Marten van der Meulen

Een foto van cranberries

Laatst hoorde ik, tot mijn grote blijdschap, iemand zeggen dat hij ‘ontiegelijk blij’ was. Wat een tof woord is dat toch, ontiegelijk. Maar toen dacht ik: wat een gek woord is dat eigenlijk. On- of ont- voor de ontkenning, -lijk voor het eigenschappelijk deel. Dan houd je ieg of tieg over, maar dat betekent niets. Hoe kan dat? Wat is de etymologie? Zijn er meer woorden met -ieg? Is ieg misschien wel de Morfologische Heilige Graal: een cranberry-morfeem? En hoe zit het eigenlijk met die twee andere woorden voor veel, waar ik ook geen worst van kan maken, ettelijk en tamelijk? Hup taalvrienden, naar de etymologie-mobiel!

Arabische wortels

Door Sterre Leufkens

Woorden maken kun je op een heleboel manieren doen. Je kunt bijvoorbeeld allerlei brokjes aan stammen vastspijkeren. Voorplaksels (gaaf > ongaaf), omvoegsels (been > gebeente), achtervoegsels (milfje-esk), alles kan. Nu denk je misschien dat dat het enige is dat kan: de stam is tenslotte de stam, en je kunt eromheen bouwen, maar daar houdt het op. Nou, dan ken je het Arabisch nog niet. Wat er in die taal kan, dat is geweldig. Het Arabisch heeft een heel eigen woordstructuur - klik verder en wat je ziet zal je verbazen!!!

Onbepaalde hyperbolische getallen

Door Marten van der Meulen

Afgelopen week attendeerde megacollega Alan Moss me op een podcast over taal die ik nog niet kende: The Allusionist. Na de eerste aflevering die ik luisterde was ik verkocht. Het ging namelijk over een fenomeen waar ik wel voorbeelden van kende, maar waar ik nog nooit bij stil had gestaan. Er werd over verteld met enthousiasme, met leuke weetjes, en de boel werd ook nog eens verklaard en in sociale context geplaatst. En, interessant genoeg, ik kon er nauwelijks een Nederlands equivalent voor bedenken. Het ging over onbepaalde hyperbolische getallen.

Rare woorden (1): euvel, funest, fervent

door Marten van der Meulen

Milfje is inmiddels alweer een maand terug van vakantie, maar zit qua schrijven nog in de opstartmodus. Daarom een niet al te diepgaand stukje over een drietal woorden dat ik deze zomer gebruikte: euvel, funest (en nefast) en fervent. Het zijn geen veelvoorkomende woorden, zelfs niet in mijn poepsjieke vocabularium, maar toch gebruik ik ze af en toe. En om een of andere reden vroeg ik me nu plotsklaps af, waar die woorden eigenlijk vandaan kwamen. Ik kon ze niet direct ontleden of herleiden, en dus ging ik op onderzoek uit. Naar de etymologiemobiel!

Hoe spreek je oregano uit?

Door Marten van der Meulen

Milfje is nu bijna vijf jaar oud. In die tijd hebben we nu bijna 500 blogs geschreven. Dat valt misschien in het niet bij de inmiddels meer dan 2000 stukjes die MvO heeft geblogd (van harte Marc!), maar wij vinden het toch een prestatie. Nu stelt blogspot je in staat allerlei statistieken te lezen over je eigen blog. Zo weten we bijvoorbeeld dat we ongeveer een half miljoen page views hebben gehad in vijf jaar. En we weten dat het succesvolste stukje dat we hebben geschreven gaat over de uitspraak van quinoa. Dat is al best een tijd zo. Nu zijn er nog wel meer van dat soort uitspraakkwesties, waar we er ook een paar van hebben behandeld (cello, sriracha). Maar één heet hangijzer hebben we laten liggen. Tot ik laatst het zakje kreeg dat op de foto te zien is. Toen wilde ik een antwoord schrijven op de vraag: hoe spreek je oregano uit?

Ode aan het profielwerkstuk (over taalkunde)

Door Sterre Leufkens

Weten jullie het nog mensen, de invoering van de tweede fase in het voortgezet onderwijs? Het was 1998, het vakkenpakket verdween, en de profielen werden geboren. Volgens mij zijn mensen er nog altijd weinig positief over, maar persoonlijk denk ik dat het hele gebeuren ten minste 1 mooi ding heeft opgeleverd, en dat is het profielwerkstuk (op het vmbo sectorwerkstuk geheten): een praktische opdracht die leerlingen in hun laatste middelbareschooljaar moeten uitvoeren, en die meerdere vakken uit hun profiel bij elkaar moet brengen. Scholieren zijn dus vrij om een onderwerp te kiezen dat ze echt interesseert, en daar een jaar (!) aan te werken. En dat levert soms geweldige dingen op. 

Het suffix -mans

Door Sterre Leufkens

In de zomer kun je op Facebook een kanon afschieten: post wat je wilt, maar mensen gaan heus niet reageren vanuit hun Ibizaanse luie strandstoel (en terecht). Toch kwam er een storm van reacties op een vraag van Onze Taal, die wij op onze feestboek deelden: welke koosnaampjes gebruik jij voor je kat? Mensen blijken totaal loco te gaan bij het benoemen van hun huisdieren. De variatie was eindeloos, maar wat vooral opviel was dat er een behoorlijk aantal namen was/waren die op -mans eindigden. Wat is dat voor vrolijk achtervoegsel?

Foute klemtóón in liedJES: leve de dichterlijke vrijHEID

Door Marten van der Meulen

Ach, die dichterlijke vrijheid. Vrijbrief om lekker te doen wat je wilt. Of het nou gaat om archaïsmen, om neologismen, om rare zinsconstructies: je kunt het zo gek niet bedenken of onze dichters maken er wel gebruik van. Ook wij bezondigen ons weleens aan een afwijkend woordje her en there. In de popmuziek wordt er, voor zover ik kan beoordelen, een stuk minder gebruik gemaakt van taalafwijking.* Als er al iets afwijkt, dan is het een vreemde vertaling van een Engelse constructie in het Nederlands. Denk aan you cheated on me from behind, waar ik eerder al eens over schreef. 

Maar afgelopen zomer viel me toch een leuk stukje baldadigheid in. Er zijn namelijk liedjes waar een verkeerde klemtoon inzit. Hoewel het misschien niet zozeer dichterlijke vrijheid is (dat wil zeggen: opzettelijk vanwege het kunstzinnige effect), als wel woorden in een keurslijf proberen te rammen (kortom: per ongeluk). Maar dat doet er niet toe. Wat er wel toe doet (haha dat klinkt altijd als toetoet! maar daarover een eerdere keer meer) is dat dit dus echt af en toe voorkomt - en de hamvraag is natuurlijk waarom en waarom daar. Ik kwam met effies luisteren op dit lijstje voorbeelden:

1. Katy Perry - Rise. 1'45 "through the madness and chaOS"

2. Marco Borsato - Rood. 3'32 "De rode aVONDzon streelt jouw gezicht"

3. Blur - Song 2 0'34 "I got my head checked/ by a jumBO jet"

4. Alanis Morisette - Uninvited 0'30 "I have simPLY wanted an object to crave" 

5. Tom Tom Club - 1'17 Genius of Love "feels like I'm dreaming but I'm not sleePING"

Nou, dit is wat ik zo kon bedenken. Zegt misschien ook wel iets over mijn muzieksmaak en tijd van opgroeien. De rest ligt bij jullie, o lezers en lezerinnen! Welke liedjes kennen jullie met foute klemtonen erin? We horen graag van jullie!

*Ik zeg: voor zover ik weet, want ik weet eigenlijk helemaal niet welke taalafwijkende trucs wel en niet in popmuziek voorkomen. Had ik maar wereld genoeg en tijd, dan deed ik er onderzoek naar. Als iemand anders zich geroepen voelt: stuur me een berichtje!

Wat betekenen klein bier en kleine aardappelen?

door Marten van der Meulen

Zo af en toe hoor ik de uitdrukking "Dat is klein bier". Soms wat vaker, soms wat minder vaak. Niet vaker dan vroeger: dat denk je namelijk meestal alleen maar. Een gemiddeld taalgebruiker zou misschien denken: soit, klein bier. Nou en. Maar je bent een taalduo of niet, dus je kunt zo'n uitdrukking niet zomaar over je kant laten gaan. Je moet dat soort uitdrukkingen toch echt wel bekijken. Het is namelijk een rrrraaarrrre uitdrukking: bier is toch niet klein? En als we het er toch over hebben: hoe zit het eigenlijk met de kleine aardappelen van onze Angelse buren?

Hoe Engels is de Engelse ziekte?

Door Sterre Leufkens

Vergeet de Fipronil-eieren, de Mexicaanse griep en alle soa's. Er heerst in Nederland op dit moment een échte epidemie, en dat is de Engelse ziekte*. Al wie er aan lijdt, doorspekt heur Nederlands met Engels, en dan specifiek met spaties in samenstellingen (bijvoorbeeld 'slagroom taart' in plaats van 'slagroomtaart'). De naam van het verschijnsel suggereert da het een soort virus is, meegekomen met een Britse drager op de boot over het kanaal, nu verspreid onder onschuldige, ongevaccineerde Nederlandse schrijftaalgebruikers. Maar (hoe) weten we eigenlijk (zeker) dat dit virus uit Engeland komt?

Afkomstig uit twee landen? Maak een mix!

Milfje is uw kenner van memes, altijd waakzaam! Ook is ze de Koningin der Taalspelletjes. Wie schertst dus onzer verbaasheid toen we een spelletje tegenkwamen dat ook een meme is! Hoe leuk! We kunnen ons haast niet voorstellen dat het niet al langer bestaat, maar het is weer nieuw en hip en heruitgevonden. En übersimpel. Komtie-dan!

Alles wat je moet is een combinatie maken van twee nationaliteiten, waarmee je een 'grappige' (oog van de beschouwer) nieuwe nationaliteit maakt. Simpel n'est-ce pas? Hier is een voorbeeld:

Flauw? Nou en. Uitdaging? Party time! De regels zijn simpel: neem minstens twee nationaliteiten, en mix die. Klaar. Hier zijn wat voorbeelden van ons:

Bosnië + Cuba = Bosbaan

Irak + Honduras = Keeshond

Luxemburg + Verengide Arabische Emiraten = Luxe Emiraten
Tuvalu + Ivoorkust = Tuvaleriaan

Dus: spelletje! Wie maakt de grappigste combo's? Hier is een lijst van landennamen om te helpen, en hier zijn bijbehorende inwonersnaren. Succes!

TFW: WTF betekent dat?

Door Sterre Leufkens

Stoere lezers, bewegen jullie je wel eens op Twitter? Zo ja, dan heb je misschien wel eens de afko 'tfw' voorbij zien komen. De eerste keer dat ik 'm zag, moest ik even langs urbandictionary. En toen ik 'm voor de tweede keer zag, was mijn interesse gewekt. De frase komt namelijk voor in vele variaties, die vaak ook nog eens uit twee talen bestaan. Duik mee in de wondere wereld van tfw!

Eer jij je ouders met u of met jij?

Door Sterre Leufkens

Het is een bijzonder goed idee om vaak en veel in 'Het Bureau' te lezen, de romancyclus van Voskuil over zijn tijd bij het Meertens Instituut. Om meerdere redenen, zoals dat je nog eens wat leuke dingen leest over de beroemde taalkundige Jan Stroop, dat je leert over stammenstrijd binnen de Neerlandistiek, maar zeker ook omdat je een mooi inkijkje krijgt in de manier waarop mensen destijds (jaren 60, 70) praatten. Er is sinds die tijd nogal wat veranderd, o.a. in het gebruik van u en jij. Dat viel me op toen ik een passage las waarin Nicolien (de vrouw des hoofdpersoons) heur moeder aansprak met 'u'. Waarom deed ze dat, en waarom is het in onze tijd zo ongebruikelijk?

Favoriete en meestgebruikte scheldwoorden

Door Marten van der Meulen

Scheldwoorden zijn aan de orde van de dag. Als we een situatie of persoon tegenkomen die ons niet zint, dan gooien we er weleens een woord uit dat als scheldwoord wordt ervaren. Dat kan pannekoek of hansworst zijn, maar ook kankerlijer of tyfusmongool. Er wordt weleens geschreven over scheldwoorden, bijvoorbeeld over welke het meest voorkomen. Er is ook onderzoek naar de samenhang tussen populaire vloeken en cultuur: waarom schelden Nederlanders met ziektes, en Italianen met familieleden (hoerenzoon)?

Nu, dat is allemaal interessant. Maar waar we nog niets over zijn tegengekomen is waarom specifieke mensen voor een bepaald scheldwoord kiezen. Zijn daar taalkundige gronden voor? Maak je klaar voor een lezersonderzoek, want wij zijn benieuwd naar twee dingen: wat is je favoriete scheldwoord, en welke vloek/scheldwoord gebruik je vaak? Waarom vind je een bepaald scheldwoord juist zo lekker in de bek liggen? En gebruik je juist meer ziekten, of houd je juist van uitwerpselen, of is je vloekgedrag gebaseerd op gemeenschap van sappen? We horen het graag!

Het went ons aan: wennen we daaraan?

Door Marten van der Meulen

Hoewel liberaal van geest, ervaart Milfje toch wel verrassing bij ongebruikelijke taalwendingen. Zo ook laatst, toen wij deze kop waarnamen in de Volkskrant:

Dit ervaar ik als vreemd, en dat komt door het gebruik van het werkwoord wennen. Ik moest er even over nadenken, maar volgens mij is er het volgende aan de hand. Het werkwoord wennen komt op twee manieren voor. Volgens manier 1 is wennen een werkwoord met voorzetselvoorwerp, waarbij het vaste voorzetsel aan is:

1. Ik wen aan de mannen die op een lendendoek na helemaal bloot zijn. (bron)

In deze vorm komt wennen volgens mij vaak voor (ik weet niet hoe vaak, maar zal binnenkort eens een corpus induiken) met vormen van het werkwoord moeten, zoals in 2.

2. Hij moest wennen aan de stilte. (bron)

Een andere manier waarop wennen kan voorkomen is in een zogenaamde causatieve constructie. In zo'n constructie is een werkwoord zoals laten of doen nodig. Daarmee laat je zien (kijk daar was er een, snel de selfiestick!) dat iemand anders iets doet door wat jij doet. Ingewikkeld? Mwah, valt mee hoor. De zinnen komen heel veel voor:

3. Ik laat hem wennen aan de tondeuse. (bron)

Hoera, een onvervalste A.C.I.! Het onderwerp hij van de oorspronkelijke zin (hij went aan de tondeuse) is naar de vierde naamval verschoven, en het is in een ondergeschikte zin geduwd. Nu is dit allemaal niet zo hemelbestormend: er zijn hartstikke veel werkwoorden die in causatieve constructies voorkomen. Maar de grap is dat dat met wennen volgens mij heel vaak gebeurt. Enfin, dat doet er eigenlijk niet eens toe. Wat er wel toe doet is dat Boudewijn Steur hier het werkwoord wennen wel gebruikt met een vierdenaamvalsvorm (ons) maar zonder dat die in een ondergeschikte zin staat. Daardoor lijkt het alsof het werkwoord wennen een lijdend of meewerkend voorwerp heeft gekregen, en een overgankelijk werkwoord is geworden. Ik ervaar dat als best wel gek. Het zou allemaal doodnormaal zijn als er een van onderstaande zinnen had gestaan:

4. House of Cards laat ons wennen aan keiharde politiek
5. We wennen aan harde politiek door House of Cards 

Maar dat staat er niet. Het lijkt een onvervalste contaminatie, waarbij twee gebruiken door elkaar worden gehaald. Opvallend, maar ook best begrijpelijk.

Overigens is Steur niet alleen in zijn gebruikt: een vluchtige queeste op google brengt ons op dit vers van Albert Verweij (en een aantal andere voorkomens van 'went ons aan':

Het middaglicht dat stil en grijs  

Zeeft door een overdekte lucht 

Brengt in ons hart een nieuwe peis 

En went ons aan een nieuwe tucht.

Interessant genoeg geeft Van Dale trouwens wel de optie 'iemand wennen aan' zonder causatief. Ze geven als voorbeeld 'iemand aan orde wennen', een zin die op internet niet voor lijkt te komen, wat op zichzelf weer vreemd is. Hoe ervaren jullie de Zin van Steur? Ligt het aan mij? Of is dit algemeen ervaren als vreemde innovatie? Hoe analyseren we dit geval? Denken we dat het een ongebruikelijk uitstapje is of gaan we het in de nabije toekomst vaker zien? Bellers, kom er maar in!

'khebbekik iets gehoord

Het Vlaams en het Nederlands drijven uit elkaar. Althans: dat vreest men. Nu de Vlamingen steeds meer Tussentaal bezigen, en de Nederlanders zich aan hun noordse standaarden blijven houden, voelen omroepen zich genoodzaakt d'ander heur variëteit te ondertitelen. Kennelijk kunnen we elkaar niet meer verstaan. Stiekem valt dat reuze mee. Nederlanders: jullie kunnen daar zelf achterkomen door de Belgische variant van Wie is de Mol? te kijken (het heet daar 'De Mol' en je vindt hier alle afleveringen van het afgelopen -fantastische- seizoen). Je zult zien: perfect verstaanbaar. Genieten is het ook, want de interessante taalverschillen waarvan je niet wist dat ze bestonden vliegen je om de oren. Graag jullie aandacht voor een fenomeen waar taalkundigen warm van worden: subjectreduplicatie. 

Hoe leg je nadruk?

Zoals altijd valt me van alles op aan de taal in de boeken die ik lees. Wat me deze week opviel was nadruk. Dat kun je op verschillende manieren markeren in teksten. Van spatiëring tot hoofdletters: hoe doen we het, waarom, en wat doen jullie. Dáár g a a t DIT stuk over.

Een taalspelletje dat veel zegt over uhm... taal

Door Marten van der Meulen

Als jullie ons boek hebben gelezen wisten jullie het al, maar toch nog een keer: zonder het Ricciotti Ensemble zou Milfje er niet zijn geweest. Het Ricciotti Ensemble is een geweldig ongelooflijk straatorkest, dat al overal en voor iedereen speelde voordat dat opeens hip werd (spraken zij verongelijkt), en dat al muziek naar de mensen toe bracht voordat het goed stond op de subsidieaanvraag. Bij dat orkest heerst het taalliberalisme: taal is er altijd dynamisch (credits Louise), en spelletjes vieren er hoogtij. Ik heb daar ook het allerirritantste spel leren kennen dat ik ooit speelde. Het is eigenlijk heel makkelijk, maar toch zegt het heel veel over hoe we taal ervaren.

Appels en peren: de ene uitdrukking is de andere niet

door Sterre Leufkens

Misschien wel het allerleukste stukje taalkunde is de uitdrukkingskunde. Het Nederlands bezit een schitterende schat aan spreekwoorden, gezegdes, en ander figuurlijks, van de aap die uit de mouw komt tot een zwaluw die nog geen zomer maakt. Lieten we jullie onlangs nog lekker grasduinen in een grote verzameling dialectidiomen, vandaag gaat Milfje jullie eens even bewust maken van een interessante observatie over uitdrukkingen. 

Mocking Spongebob: SchrijF LekUr ZelF uN Stukje

Memes: you love them, or you begrijpt er niets van. Gelukkig is er Milfje, uw trouwe gids voor het uitleggen van de taalkundige regels van memes. Of het nou 'I've forgotten how to' is, roses are red, bilosofie of awesome: wij staan aan jullie zijde. Nu zijn we er heel snel bij, want we leggen een meme uit die voor het eerst werd geplaatst op 4 mei. De trouwe twitteraars weten het al: we hebben het natuurlijk over Mocking Spongebob.

Wanneer gebruik je sic?

Sicke sik [sic]

Vorige week viel me een primeur te beurt. Onderzoek waar ik een belangrijke bijdrage aan had geleverd, werd breed uitgemeten in de kranten. Zelfs het hoofdredactionele commentaar in de/het NRC ging erover. Daar stond echter het volgende, vreemde zinnetje in:

"Maar nee. Onderzoek van het Amsterdamse Meertens Instituut en de Universiteit Gent, vervat in het rapport De staat [sic] van het Nederlands, wijst uit dat het Nederlands sterk staat."

Wat doet dat sic daar? Laten we het daar eens over hebben. Spoiler: het wordt hier foutief dan wel ernstig ongebruikelijk gebruikt.

Waarom het Nederlands écht niet wordt bedreigd (waarschijnlijk)

door Marten van der Meulen

Het kan je bijna niet zijn ontgaan: het Nederlands wordt niet bedreigd. Tenminste, als we de berichten in de kranten van vorige week mogen geloven. Van het hoofdredactioneel commentaar in NRC tot nu.nl, en van de Metro tot de Volkskrant: iedereen is het erover eens dat het allemaal wel meevalt. De berichtgeving is gebaseerd op dit gloednieuwe rapport van de Taalunie, waarvoor ik een groot deel van het onderzoek deed (met anderen, zie voetnoot). Het is geweldig dat er zoveel aandacht is voor dit onderzoek, waarvan ik denk dat veel mensen het goed tot zich kunnen laten doordringen. En toch is niet alles koek & zopie. Er wordt namelijk toch nog veel aandacht gegeven aan Engelse leenwoorden. Maar daar gaat het onderzoek nou precies niet over. 

Andere geluiden

Leenwoorden: wie kent ze niet? Je neemt een woord uit een andere taal, en dat incorporeer je in je eigen taalsysteem. Klaar is José. De meeste leenwoorden zijn vrij alledaags, maar vandaag wil ik jullie aandacht vestigen op twee spectaculaire types, die eigenlijk elkaars tegengestelde zijn. Mag ik u voorstellen: het pseudo-leenwoord en het stiekeme leenwoord. 

Nieuw blog voor Marten: werkt taaladvies?

door Marten van der Meulen

Per vandaag is er weer iets nieuws op het interweb: mijn gloednieuwe eigen website. Daar valt van alles te lezen over mij, en over wat ik gedaan heb. Belangrijker is echter dat het ook een plaats is voor een nieuw blog. Daarin wil ik vertellen over mijn leven als (taal)wetenschapper, wat ik beleef, waar ik tegenaanloop, wat ik leuk en minder leuk vind. Maar vooral wil ik mijn promotieonderzoek delen. Ik wil dat om drie redenen: omdat ik de sterke behoefte voel om output te leveren, omdat ik geloof in het belang van wetenschapscommunicatie, maar vooral omdat ik denk dat mijn onderzoek mensen interesseert. Dat richt zich namelijk op een ogenschijnlijk simpele vraag, die in twee woorden is samen te vatten: werkt taaladvies?

Je accent afleren: kan dat?

Door Sterre Leufkens

In de documentaire 'Do I sound gay?' van David Thorpe volg je de filmmaker bij een persoonlijke queeste. Hij klinkt inderdaad als een homo, zeggen zijn vrienden, en dat vindt hij maar niks. David bezoekt een logopediste, een spraakpatholoog, en een stemcoach om zijn accent af te leren. Het gaf me maar een treurig gevoel: dat een man met een prima stem, goed verstaanbaar, niks mis mee, zo veel moeite doet om anders te gaan praten. Toch is het geen zeldzaam verschijnsel. Ik hoor maar al te vaak van studenten dat ze hun Brabantse/Twentse/Westfriese accent hebben afgeleerd toen ze naar de Grote Studentenstad verhuisden, en op het web zijn daar meer voorbeelden van. Los van de vraag waarom mensen hun accent willen afleren, vraag ik me af: kan dat eigenlijk wel?

Dankje, merci, joe: bedanken is knap ingewikkeld

Leren jullie weleens een vreemde taal? Dan begin je waarschijnlijk met woordjes, of wat handige zinnetjes misschien (C'est une train grande vitesse, Ou est la piscine?). Een goed begin, maar die woordjes staan vaak vrij ver af van hoe de woorden in het Echte Leven worden gebruikt. Zo worden woorden in de praktijk vaak samengetrokken of verkort uitgesproken, in plaats van keurig tot en met de laatste klank zoals in het boek staat. Ik had bijvoorbeeld braaf geleerd dat 'vierde rotonde' in het Arabisch 'duwaar arba' was, maar de taxichauffeur begreep me pas toen ik 'duwaraba' zei. Het tweede verschil is dat je vaak niet leert voor welke situatie een woord geschikt is. Woorden verschillen namelijk niet alleen in betekenis, maar ook in contextueel gebruik. Hoe subtiel die verschillen zijn zie je aan de manier waarop wij bedanken. Lezen jullie verder? Merci!

Woorden van passie

Door Sterre Leufkens

Een groot taalkundige zei ooit: eigenlijk willen alle taalwetenschappers uiteindelijk gewoon etymoloog zijn. Of dat zo is, daar mag u over twisten, maar dat etymologie een fijne tak aan de taalkundeboom is, daar zijn we het sowieso over eens. Daarom vandaag een lekker seizoensgebonden kwestie: waar komen de woorden Pasen en passie vandaan?

Lemmata en schemata: over onze favoriete meervoudsvorm

Ach, het Nederlands doet toch zo onhandig met meervoudsvormen. Voortdurend moeten we kiezen tussen -s of -en, en soms heb je dan ook nog 'ns een apostrof nodig (foto's). Helemaal wild wordt het bij meervouden op -eren, die eigenlijk onlogisch en fout zijn (want kinder, lieve mensen, wás al meervoud). We hebben medeklinkerverdubbeling (padden, bollen), en woorden waarbij allebei de meervoudsvormen kunnen. En tot overmaat van haverklap hebben we ook nog een paar meervoudsvormen geleend uit andere talen. Het moet niet gekker worden! In die laatste categorie zit dan wel weer ons favoriete meervoudsvorm: -ta.

Herken de herkomst aan de taal: goed idee?

door Sterre Leufkens

Hoe weet je waar iemand vandaan komt? Zie je dat aan zijn kleding? Aan zijn haarkleur? Of is bepaald gedrag bepalend? Dat lijkt toch allemaal vrij oppervlakkig. Een van de beste manieren om iemands herkomst te bepalen lijkt toch zijn taal te zijn. Op basis van dat principe proberen immigratiediensten in binnen- en buitenland al jarenlang om te bepalen of vluchtelingen wel echt uit de streek komen waar ze zeggen vandaan te komen. Ook recent was het weer in het nieuws: Duitsland wil automatische spraakherkenning inzetten om de herkomst van immigranten te bepalen. Is dat een goed idee? Doen we dat in Nederland eigenlijk ook? En hashtag hoe dan?

Koffiekennen en kroegafspraak: twee sociale woorden voor dagelijks gebruik

door Marten van der Meulen

Laatst had ik het met een vriendin over hoe raar het eigenlijk is dat je vriendschappen niet 'uit' kan maken, op dezelfde manier als je relaties kunt verbreken. Dat is een van de minder voordehandliggende verschillen tussen de status van vriend en relatie. Naast die twee statussen heb je nog allerlei andere sociale relaties, waarvan de grenzen altijd vrij zacht zijn, zoals kennis of collega, of het recente Facebookvriend. Sociale relaties zijn vaag en ingewikkeld, en dat biedt kansen voor taal. Er zijn twee woorden, een voor een sociale relatie en een voor een sociaal fenomeen, die in dit domein dan ook best handig en herkenbaar zouden kunnen zijn.

Liedjes met taalfouten: de Thunderbirds-constructie

door Sterre Leufkens

Weet u nog, van die schokkende taalfouten in kinderliedjes? Nou mensen, het is niet alleen de kindercanon, ook de muziek voor volwassenen is ermee besmet. Muziekverloedering! Cultuurrelativisme! We gaan allemaal naar de haaien, en dat komt door een tv-tune. Wat is het geval? 

Roses are red meme is dichterlijk feest

Door Marten van der Meulen

Ik weet niet hoe het komt, maar ik ben de laatste tijd veel met memes bezig. Je weet wel, die plaatjes die als template worden gebruikt om wisselende teksten in een vast format bij een vast plaatje te zetten. Vorige week ging het over het ik-heb-een-beter-idee-meme, vandaag gaat het over een zeer poetisch construct. Ik zeg poetisch, maar je zou ook poezie-album-oïde kunnen zeggen. Vandaag gaan we het hebben over een hilarische nieuwe vorm van het bekende rijmpje Roses are Red, Violets are Blue.

Een warme worst supporters

Door Marten van der Meulen

In het bekende lied O O Den Haag van Harrie Jekkers komen de volgende regels voor:

Ik zou best nog wel een keertje met die ouwe naar ADO willen kijken/

In het Zuiderpark, de lange zij, een warme worst, supporters om je heen

Bron

Het roept een mooi beeld op, dat voor mij niet per se veel te maken heeft met de realiteit van de tribune van ADO*, maar daar gaat het niet om. Het gaat om die tweede zin. Een van mijn geliefde broertjes (ik zeg niet welke) bekende onlangs dat hij altijd dacht dat het "een warme worst supporters" was. Dat 'een warme worst' dus een soort groepsnaam was voor een groep supporters. Inderdaad, die komma hoor je nauwelijks in het liedje (op 1'01). Is dat niet raar, een warme worst supporters? Nou, het kan best!

Milfje's eerste eigen boek: Opzienbarende ontdekkingen over taal

Eindelijk is het zover: Opzienbarende ontdekkingen over taal ligt in de winkel! Het eerste boek waar trots de naam Milfje Meulskens op prijkt. Toen we iets meer dan vier jaar geleden begonnen met bloggen (weet u nog) hadden we nooit gedacht dat het hier allemaal toe zou leiden. Nog steeds krijgen we mailtjes over onze naam, nog steeds worden mensen boos als we te liberaal zijn, of te geforceerd jolig, maar ondertussen staan we fier voor onze zaak. De zaak van meer Taalwetenschap voor Iedereen. Opzienbarende Ontdekkingen is dan ook de voorlopige kroon op ons werk.

Het boek bevat 30 hoofdstukken, die allemaal over onderzoek gaan dat wij om wat voor reden dan ook opzienbarend vinden. Dat kan zijn door de uitkomsten (dat we woorden of accenten horen die er niet zijn), door het onderwerp (humor leren aan computers) of door de methodologie (spenen met sensoren erin). Soms gaat het over onderzoek uit de taalkundige canon (waar zit taal in je brein, heeft taal invloed op hoe je de wereld ziet), dan weer over spiksplinternieuwe ontdekkingen (hoe bepaalt taal je morele oordelen, verdwijnen lidwoorden echt uit het Nederlands?). In de eerste recensie noemt onze godfather Marc 'populariseringsbeest' van Oostendorp ons omnivoor - zeker weten dus dat er voor elk wat wils in ons boek staat!

Bij deze bedanken we graag al onze lezeressen (m/x/v), jong en oud, die door hun arbeid hebben gezorgd dat wij genoeg bekendheid kregen om een boek te mogen uitbrengen. En onthoud: taal is dynamisch, en weemoed is niet op z'n plaats. Veel leesplezier!

Bestel hier ons boek! Of ren naar de betere boekwinkel natuurlijk. En als je boekwinkel het niet heeft, vraag er dan om. Dat zal ze leren!

Billosofie? Ik heb een beter idee!

Zo, vandaag gewoon weer iets onvervalst vrolijks van Milfje. Iets van het Interweb, met humor om te lachen, maar ook met een leuk stukje over hoe woorden werken. Over memes, waar we gek op zijn. Zullen we die heites noemen? Mem: ik heb een beter idee. Huh?! Klinkt cryptisch he? Verder lezen, dan wordt alles duidelijk?

Schokkende taalfoutjes in kinderliedjes

Afgelopen week was heel Milfje op het symposium Goede redenen voor foute taal. De organisatrice Jenny Audring gaf daar een lezing over verwijswoorden die niet lijken te kloppen met het woordgeslacht van dat waarnaar verwezen wordt: in 'het meisje, zij lachte' wordt met een vrouwelijk voornaamwoord verwezen naar een onzijdig woord. Error! In de vragenronde gebeurde iets opmerkelijks: zij en een man uit de zaal (ere wie ere toekome) deelden met ons twee voorbeelden van zulke fouten. Het schokkendst? Alle ouders geven deze voorbeelden door aan hun kinderen. Dat begint mogelijk al in de baarmoeder. Die taalfouten worden vervolgens toegejuicht in het onderwijs. Als de kinderen groot zijn, leren zij ze ook weer aan hun kinderen. We weten 100% zeker dat jullie ze hebben geleerd van jullie ouders. De bron? Kinderliedjes...

Het ritme van de wielerklassieker

Door Marten van der Meulen

Dat wielrennen en taal hand in hand gaan, is al langer bekend. Zoek maar eens op de combinatie van die woorden, en je zult een grote menigte websites en boeken vinden. Mijn eigen voorliefde voor wielertaal is ook genoegzaam bekend denk ik: zo schreef ik al eens een stukje over de mooiste bijnamen uit de sport. Die staan vaak in de schijnwerpers, net zoals het taalgebruik van de commentatoren. Maar afgelopen weekeind, bij de start van het nieuwe seizoen, ontdekte ik een nieuwe dimensie: de naam van de wedstrijd.

Plofkop

Door Sterre Leufkens

De waan van de dag: een nimmer opdrogende bron van neologismen. Die meeste taalcreaties zijn samenstellingen (participatiesamenleving, treitervlogger, je kent het wel), maar soms duikt er tot Milfjes eindeloze vreugde opeens een nieuw woorddeeltje op. Eerder schreven we al over achtervoegsels -gate (nipplegate, Mabelgate), -ista (fashionista) en -ati (Illuminati, Twitterati). Vandaag uw onverdeelde aandacht voor het voorvoegsel plof-: een nieuw stukje morfologie naar de mensen toe!

Spelletjes met lettergrepen

Door Marten van der Meulen

Cadeautje van Milfje! Hier zijn twee piepkleine mini-taalspelletjes voor een druilerige ochtend en een stormachtige middag.

1. maak woorden waarvan iedere lettergreep met dezelfde medeklinker begint. Je krijgt 1 punt per lettergreep, en 1 punt per gebruikte klinker. Ik bedacht dit spelletje toen ik langs een shishashop liep (6 punten). 

2. Een variant op het pangram, maar dan nu in één woord: maak woorden waarvan de opeenvolgende lettergrepen beginnen met opeenvolgende letters uit het alfabet. Je krijgt 1 punt per lettergreep (mits die met een aansluitende letter begint), en 1 punt per unieke klinker (mits deze voorkomt in een aansluitende lettergreep). Klinker mag je overslaan in de opvolging, als je wilt. Dus: abacus (5 punten), maar monorail (4 punten, want m_n_ en maar één klinker).

Een taalschat op internet

door Sterre Leufkens

Heb jij een zwak voor uitdrukkingen? Zijn gezegdes helemaal je dat? En vind je dialecten keileuk? Dan kun je je hart ophalen, zomaar hierzo op het interwebz! Daar staat namelijk sinds kort een pracht van een verzameling van uitdrukkingen, uit allerlei Nederlandse dialecten. Verzameld door onder andere Milfje-v, in het kader van De Hogere Wetenschap. Maar waarom, hoe en wat?

Make America Great Again: geweldige slogan voor de taalkunde

door Marten van der Meulen

Stel dat de Amerikaanse presidentsverkiezingen puur en alleen zouden gaan over hoe taalkundig interessant de campagneslogan is. Wie zou je dan hebben gekozen? Nou, daar zou ik geen seconde over na hoeven denken. Dat komt deels omdat ik de slogan van Hilary überhaupt vergeten was (Stronger Together, oja). Maar het komt vooral door de schier eindeloze reeks aan nieuwe zinnetjes die de slogan van Trump heeft voortgebracht. Make America Great Again: je kunt alle kanten op.

De aanvullende lunch

Stil zat ik aan de organisatietafel koffie te drinken, wat lichte administratieve werkzaamheden uitvoerend. Plots hoorde ik een stem: "Wat een merkwaardige constructie". Ik keek op, en zag dat Frank Wijnen (professor in de psycholinguistiek te Utrecht) me verwachtingsvol aankeek. Het object van zijn verwondering was onderstaande poster:

Er staat inderdaad iets opvallends op die poster: lees de laatste zin maar eens. Hoe zit dat?

Wat is liegen?

Door Sterre Leufkens

Jullie hebben het vast niet gemist: er is nogal wat politiek gedoe. Een zekere man in de Verenigde Staten zegt dingen die aantoonbaar niet kloppen met de werkelijkheid. Veel mensen zeggen dan: hij liegt dus. Weer andere mensen zeggen: nee, liegen is iets anders. Verwarring en ruzie alom, en daar wordt de wereld niet beter van. Gelukkig zijn er al lang geleden taalwetenschappers geweest die zich hebben gebogen over de vraag: wat is liegen? 

Een taalkundige aan het roer

Bron

Hebbu het al gehoord? Prof. Dr. Hans Bennis wordt vanaf 1 februari de totaalbaas van de Nederlandse Taalunie, het instituut dat het Nederlands beschermt en promoot. Wat kunnen we verwachten van deze nieuwe taalbeleidsleider? Wat gaat 'ie doen, en wat zal men ervan vinden? 

Talen in Zuid-Afrika

Door Sterre Leufkens

Het is op een koude en stroomstoringduistere ochtend nauwelijks voor te stellen, maar een maand geleden was ik, Milfje-v, nog in een zomers en zonovergoten Zuid-Afrika. Sjonge wat was het daar fijn: een prachtig mooi landschap, heerlijke wijnen, en: een fascinerende taalsituatie. Zuid-Afrika heeft maar liefst 11 officiële (erkende) talen, en dan nog een boel onofficiële - als taalkundige kun je daar dus je lol op. En jullie trouwens ook, want hier is een inkijkje in een paar van die talen. 

Nippon of Nihon?

Door Marten van der Meulen

Vorige zomer stond er een bericht in de Volkskrant over nieuwe elementen en de namen die ze kregen. Daar zat een opvallende naam tussen: Nihonium (nummer 113), met daarbij de uitleg: "Nihon is Japans voor het land van de rijzende zon". Huh, dacht ik toen onnozel, het is toch Nippon? Hoe zit dat? Zoals dat zo vaak gaat op de redactie van Milfje (bood hij een zeldzaam kijkje in de keuken) belandde er een opmerking over dit fenomeen in het mapje 'Pijpleiding', alwaar het verdween tussen een slordige (heerlijke uitdrukking) 150 andere gedachten, opzetjes en ideeën. Tot ik er deze week opeens weer aan dacht, en het uitzocht. Dus: waarom noemen sommige Japanners hun land Nippon en andere Nihon?

Weg met het woord vegavlees of juist niet?

Mijn lievelings op Twitter (en eigenlijk altijd) is grapjes. Het is natuurlijk wel eens vervelend als een of andere opinist(e) iets doms roept, maar wanneer er vervolgens een twitterstorm van goede grappen opsteekt, is alles wat mij betreft weer goed. Een Nederlandse twitterstorm van vorige week ging over de VVD: die wilde een verbod op termen als ‘vegaschnitzel’. Dat zou onschuldige consumenten maar verwarren: is het nou vlees of niet? De VVD nam het hiermee op voor MKB’ers en vleesproducenten (nee niet koeien en varkens, maar de houders van die dieren), die bang zijn dat hun klanten per ongeluk nepvlees zouden kopen. Goed, vind ervan wat je wilt, dit is een taalblog dus ik ga het eens even hebben over frases als ‘vegetarisch vlees’.

Taalafkeer: stomme talen

Milfje bevindt zich in de week van de taalafkeer. En als het gaat om afkeer van taalonderdelen, dan moeten we het ook over dialecten en andere taalvariëteiten hebben. Veel mensen (bepaal zelf even of u tot deze groep behoort) vinden die namelijk lelijk. Toen ik, de minst mannelijke Milfje, eens iemand over zijn eigenste dialect (het Utrechts) bevroeg, noemde hij het zelf consequent een spraakgebrek. Diegene is daarmee geen uitzondering: er zijn heel veel mensen die ontevreden zijn over hun eigen taal. Wat is dat toch? Waarom zou je je schamen voor je eigen moersspraak?

Taalafkeer: waarom is een slogan slecht?

Hij was er weer: de hilarische verkiezing van de slechtste slogan van het jaar! Dit jaar gewonnen door een Utrechtse kapper, met: Zit je haircut. Wij van Milfje stemden trouwens op de nummer twee: Your shit is my food, van een loodgietersbedrijf. Je zou misschien verwachten dat de slechtste slogan een slogan is waar het bedrijf niks aan heeft of waardoor potentiële klanten zelfs weglopen (zie daarover dit interessante artikel op NOS). Maar niks van dat al: het gaat om woordgrappen. Wat is er dan slecht aan die woordgrappen? 

Taalafkeer: vieze woorden

Waren we vorig jaar nog zo heerlijk in de kerstgedachte van vrede en veiligheid, deze week is het slechtheid en afkeer wat de klok slaat. Ja schepselen der aarde, ook in de taal vinden we allerlei lelycks en schtoms. Dan hebben we het niet direct over spatiefouten of andere taalvoutjes (voor zulke ergernissen zijn andere lokaties). We gaan deze week in op drie taalonderdelen die niet fout zijn, maar waar mensen desondanks afkerig van zijn: woorden, slogans, en dialecten. Waar komt die afkeer toch vandaan? Is 'ie terecht of niet? Vandaag deel 1: vieze woorden.